हातो

46. हातो कूळ:Pandanaceae लॅटीन नांव:Pandanus odorotissimus linn f. हातो ही एक सुगंधी वनस्पत. ‘केतकी’ हें ताचें संस्कृत नांव. मराठीत ताका केवडा अशें म्हणटात. गोंयच्या काय भागात कोंकणीत ताका कवासो म्हणटात. ह्या फुलाच्या वासान लागून तशेंच ताच्या भांगराळ्या हळडुव्या रंगाक लागुन हें फुल सगल्यांक आवडटा.आपल्या सुगंधान मोहीत करतल्या ह्या फुलाक ‘सुवर्ण केतकी’ गंधपुष्पा, ‘हेम केतकी’ अशीं तरेकवार नांवां आसात. हात्याच्यो दोन जोती आसात. पुंपुष्पा म्हणचे ‘केतकी’ आनी ‘स्रीपुष्प’ म्हणजेच ‘स्वर्णकेतकी’ स्रीपुष्प पंपष्प परस मातशें ल्हान. चड सुगंधी आनी गडद हळडुव्या रंगाचें आसात. झाडाक पावसाळ्यांत फुलां फुलतात. आनी शरद ऋतूंत फळां लागतात. फळां घट्ट आसात. हाचीं पानां लांब कांटेरी आसातात. हाचें फूल सुकलें तरी ताका सुगंध उतरा म्हण तांकां ‘स्थिरगंध’ अशें म्हरटात. बुद्दीक चालना दिता म्हूर ताका ‘मेध्या’अशेंय म्हणटात. हातूंत गोड तिखट, कोडू रोस आसून स्निग्ध गूण आसात. तो गरम न्हय आनी थंडूय न्हय. मध्यम विर्याचो आसून, तिनूय दोशांचें शमन करता. ह्या झाडाचीं फुलां आनी मूळ वखदी आसात. ब-याचश्या लक्षणां वेळर ताचो वापर करूं येता. फुलांत सुगंधी उडनशील तेल आसात. ह्या फुलाचेर परागा सारकें जें चूर्ण आसता तांचो लेगीत वखदी उपेग जाता.

उपयोग

हें फुल बायलां आपल्या केंसांत माळटात. जांच्या केसांक दुर्गंध आसता ताचो नाश करुन पुराय केंस सुगंधीत करता. तशेंच हें फूल धारण केल्यार आंगाक एक सुगंध येता. जांका घामाक लागून दुर्गंधी येता तांणी मुजरत ह्या फुलाचो वापर करचो.

हात्याच्या फुलां पासून जें तेल काडटात ताचो तर आयज बरोच वापर जाता. कान दुखत जाल्यार हें तेल दोन दोन थेंब कानांत घालतात. तशेंच सांध्याची दूख आसत वा कमर दुखता आसत जाल्यार हें तेल लावचें. ताणें कमर दुखी थांबता. हात्याचो वापर सौंदर्य प्रसाधनांनी जावपाक लागला. तेलाचो वापर साबण आनी केंसांक लावपाच्या तेलांनी जाता. हात्याच्या अर्काचो वापर हेर तेलांनी घालून आंगाक मसाज करपाक वापरतात. तशेंच हाच्या मनमोहक सुगंधाक लागून उजवातींत ताचो वापर जाता. जाचो परमळ घरभर पसरता. मन प्रसन्न करता. ह्या गुणाक लागून हें हात्याचें फूल आपले भोंवतणी आसतकच थकवो पयस जाता. मन आनंदीत उरता. कसलेंय काम करपाक एक उमेद येता. मेंदुक उत्तेजन मळटा. फुलाचेर आशिल्ल्या पराग चुर्णाचो ‘नस्य’ करपाक उपेग करतात. फिट्सा सारक्या मेंदूच्या दुयेंसांत हो चूर्ण नाकात फुंकतात. हात्याच्या मुळाचो उपेग अपचनात तशेंत बध्दकोष्टांत करपाक मेळटा. हातो काळजाचें कार्य सुदारता तशेंच रगता विकारांत ताचो उपेग जाता. ‘मूळ’ गोडे मुताच्या दुयेंसांत वारतात. हेर चुर्णा वांगडा मुळांच्या चुर्णाचो काडो करून तो पोटांत घेवपाक दितात. हातूंत सिध्द केल्ल्या तेलाचो गर्भपात तशेंच गर्भाशयाच्या विक्रुती वेळार वैद्य वापर करतात. कातीचे कागाळीचेर तेलाचो आंगाक लावपाक तसोच मुळांचो पोटांत घेवपाक वापर करतात.