V.Lenin
व्लादिमीर इलिच उल्यानोव
[बदल]व्लादिमीर इलिच उल्यानोव (२२ एप्रिल १८७० – २१ जानेवारी १९२४), ताका व्लादिमीर लेनिन ह्या नांवान चड वळखतात, हो रशियन क्रांतीकारी, राजकारणी आनी राजकीय सिध्दांतकार आशिल्लो. १९१७ ते १९२४ मेरेन सोव्हिएत रशियेचो आनी १९२२ ते १९२४ मेरेन सोव्हिएत युनियनचो पयलो आनी संस्थापक सरकाराचो मुखेली म्हणून ताणें काम केलें.ताच्या प्रशासनांत रशिया आनी उपरांत सोव्हिएत युनियन कम्युनिस्टाच्या शेकातळा आशिल्लें एकपक्षीय समाजवादी राज्य जालें पार्टी. वैचारीक नदरेन मार्क्सवादी ताच्या विचारसरणेची उदरगत लेनिनवाद ह्या नांवान वळखतात.
संदर्भ
[बदल]सिंबिर्स्क हांगाच्या उच्च मध्यमवर्गीय कुटुंबांत जल्मल्ल्या लेनिनान १८८७ वर्सा आपल्या भावाक फांशी दिल्या उपरांत क्रांतीकारी समाजवादी राजकारण आपणायलें. रशियन साम्राज्याच्या झार सरकाराआड जाल्ल्या निशेधांत वांटो घेतिल्ल्यान काझान इम्पेरियल युनिव्हर्सिटींतल्यान काडून उडयल्ल्यान फुडली वर्सां ताणें कायद्याची पदवी मेळयली. १८९३ त तो सेंट पीटर्सबर्गाक गेलो आनी तो एक वरिश्ठ मार्क्सवादी कार्यकर्तो जालो. १८९७ वर्सा ताका देशद्रोहाच्या गुन्यांवांत धरलो आनी तीन वर्सां सायबेरियांतल्या शुशेनस्कोये हांगा निर्वासित केलो आनी थंय ताचें नादेझदा क्रुप्स्काया हिचेकडेन लग्न जालें. निर्वासित जाले उपरांत तो अस्तंत युरोपांत गेलो आनी थंय तो मार्क्सवादी रशियन सोशल डेमोक्रेटिक लेबर पार्टीचो (आरएसडीएलपी) नामनेचो सिध्दांतकार जालो. १९०३ वर्सा आरएसडीएलपीच्या वैचारीक फूटांत ताणें मुखेल भुमिका घेतली आनी ज्युलियन मार्टोव्ह हाच्या मेन्शेव्हिक लोकांआड बोल्शेव्हिक गटाचें फुडारपण केलें. १९०५ वर्सा रशियेचे अपेशी क्रांती उपरांत ताणें पयल्या म्हाझुजाचें युरोपभर चलपी सर्वहारा क्रांतींत रुपांतर करपाची मोहीम हातांत घेतली आनी मार्क्सवादी म्हणून ताका भांडवलशायेचो उध्वस्त करून ताचे सुवातेर समाजवादाची सुरवात जातली अशें ताका दिसतालें. १९१७ वर्सा फेब्रुवारी क्रांतींतल्यान झाराक सत्तेवयल्यान काडून तात्पुरतें सरकार स्थापन केल्या उपरांत तो रशियेंत परतलो आनी ऑक्टोबर क्रांतींत बोल्शेव्हिकांनी नवी राजवट उडोवपाची मुखेल भुमिका साकारली.
लेनिनाच्या बोल्शेव्हिक सरकारान सुरवेक डावे समाजवादी क्रांतीकारी, वेंचून आयिल्ले सोव्हिएत आनी बहुपक्षीय संविधानसभा हांचेकडेन सत्ता वांटून घेतली, जरी १९१८ मेरेन नव्या कम्युनिस्ट पक्षांत ताची केंद्रीकृत सत्ता आशिल्ली. लेनिनाच्या प्रशासनान शेतकारांमदीं जमनीची परतून वांटणी केली आनी बँको आनी व्हड प्रमाणांत उद्देगधंद्यांचें राश्ट्रीयीकरण केलें. मध्य राश्ट्रांक प्रदेश दिवपाची कबलात करून पयल्या म्हाझुजासावन ती फाटीं सरली आनी कम्युनिस्ट आंतरराश्ट्रीय संघटनेवरवीं संवसारीक क्रांती घडोवन हाडली. राज्य सुरक्षा सेवांनी चलयल्ल्या तांबड्या आतंकवादांत विरोधकांक दामून उडयले; हजारांनी लोकांक मारून उडयले वा एकाग्रताय शिबिरांनी बंदखणींत दवरले. ताच्या प्रशासनान १९१७ ते १९२२ ह्या काळांत रशियन यादवी झुजांत उजव्या आनी डाव्या पक्षाच्या बोल्शेव्हिक विरोधी सैन्याक हारयलो आनी १९१९-१९२१ ह्या पोलंड-सोव्हिएत झुजाचेर देखरेख दवरली. झुजाच्या काळांतल्या विध्वंस, दुकळ आनी लोक उठावांक जाप दिवन १९२१ त लेनिनान नव्या अर्थीक धोरणांतल्यान अर्थीक वाड करपाक प्रोत्साहन दिलें. १९१७ उपरांत रशियन प्रजासत्ताकापसून जायत्या बिगर रशियन राश्ट्रांनी स्वातंत्र्य मेळयल्लें, पूण १९२२ त पांच राश्ट्रांक जबरदस्तीन नव्या सोव्हिएत युनियनांत एकठांय हाडले, जाल्यार हेरांनी सोव्हिएत घुरयो फाटीं घेतलीं. ताची भलायकी इबाडिल्ल्यान लेनिनाक गोर्कींत मरण आयलें आनी ताचे उपरांत जोसेफ स्टालिन हो सोव्हिएत सरकारांतलो मुखेल मनीस म्हणून आयलो.
विसाव्या शेंकड्यांतलो एक म्हत्वाचो आनी प्रभावी व्यक्ती अशें सगळेकडेन मानपी लेनिन हो १९९१ त सोव्हिएत युनियनाच्या विघटन जायमेरेन सोव्हिएत युनियनांतल्या व्यापक व्यक्तीमत्व पंथाचो मरणाउपरांत विशय आशिल्लो.मार्क्सवाद-लेनिनवाद फाटल्यान तो वैचारीक आकृतीबंध आनी 1991 वर्साचो एक म्हत्वाचो प्रभाव जालो आंतरराश्ट्रीय कम्युनिस्ट चळवळ. वादग्रस्त आनी खूब फूट घालपी इतिहासीक व्यक्ती लेनिनाक ताच्या समर्थकांनी समाजवाद आनी कामगार वर्गाचो चॅम्पियन म्हणून पळयतात. मजगतीं, लेनिनाच्या समिक्षकांनी ताचेर एक सर्वाधिकारवादी हुकूमशाय स्थापन केल्ल्याचो आरोप केला आनी तातूंत सामुहीक हत्या आनी राजकीय दडपशाय हांचेर देखरेख दवरली.
