अहिंसा

देवनागरी

Romi

अहिंसा भारतीय आर्य धर्माच्या जायत्या उदात्त तत्वांतलें एक मुखेल तत्व. अहिंसा हो धर्म म्हणूनय मानिल्लो आसा. भारतीयांच्या ४८ संस्कारांत अहिंसेक आत्मसंस्कार अशें मानतात. सुर्वेक अहिंसा एक मोक्षसाधन म्हूण प्रचारांत आयली. आत्मगिन्यानी मनीस कोणाचीच हत्या करिना वा कोणाक दुखयना कारण प्राणिमात्र म्हळ्यार एकाच इश्वराची रुपां हें ताका खबर आसता. अहिंसा धर्म हो बौध्द वा जैन हांणी पयलीं उपदेशांत हाडला अशें कांय जाणांचें मत आसा. पूण भारतीय आर्य धर्मांत जैन आनी बौध्द हांच्याकूय आदीं अहिंसा तत्वाचो उदय जाल्लो दिश्टी पडटा.

गिन्यानरुपी मनशान खंयचेंय मोक्षसाधन आपणावचे खातीर अहिंसा तत्व मान्य करूंकच जाय असो सिध्दांत भारतीय तत्त्वगिन्यानी लोकांनी पूर्विल्ल्या काळांत मांडिल्लो. अहिंसा धर्म हो सगळ्यांनी पाळपाचो धर्म आसा आनी कसल्याय तरेची हिंसा करप हें पातक जावन आसा अशें मत महाभारत काळांत लोकसमाजांत आशिल्लें. संवसार सोडून वानप्रस्थाश्रम आपणावपी निवृत्तीमार्गी यतिमुनी हिंसा करीनासले आनी मांस खायनासले अशी गवाय ग्रीक इतिहासकार हिरोडोटस ( इ.स.प. ४५० ) हाणें दिल्ली आसा. आर्यांच्यो आहारा विशीं ज्यो कल्पना आसल्यो तांतूंत मांस खाल्ल्यान मनीस अशुध्द जाता अशीय एक कल्पना आशिल्ली, जिचे वरवीं अहिंसेच्या प्रचाराक बरोच पाळो मेळ्ळो. फुडल्या स्मृतीकारांनी अशी कल्पना काडली की जो मनीस ज्या प्राण्यांचें मांस खाता तो प्राणी दुसऱ्या जल्मांत त्या मनशाचें मांस खाता. तेखातीर मांस आहारांत व्हड प्रमाणांत बंदी आयली. पूण ही कल्पना सुर्वेक नासली. जेन्ना आर्य लोक भारतांत येवन उदेंते कडेन आनी दक्षिणे कडेन वचत रावले तशें तांकां धान्य आनी भाजीपालो चड प्रमाणांत मेळत रावलो. तेखातीर तांकां मांस खावपाची तितलिशी गरज उरली ना.

जायत्या वर्सां सावन जांचे पूर्वज मांस खाताले त्या भारतीय लोकांनी अहिंसा धर्माक म्हत्व दिलें आनी मांसाहाराचो त्याग केलो. ही मनशाच्या इतिहासांतली तोखणायेची गजाल अशें म्हणटात.

जैनाच्या काळांत अहिंसा तत्वाक खुबूच पाळो मेळ्ळो. जैन साधूंक अहिंसा, सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य आनी अपरिग्रह हीं पांच महाव्रतां पाळचीं पडटात.

तातूंतलें ‘अहिंसा’ हें सगळ्यांत व्हड व्रत आसा. जैन धर्मात अहिंसा तस्वाची फोडणीशी बारीक साणीन केल्या. एकाद्र्या जिवाक मारप वा ताका त्रास दिवप असो हिंसेचो स्पश्ट अर्श जाता. राग येतकच मनीस विचार करिनासतना दुसऱ्या जिवाक त्रास दिता, ताकाय हिंसा म्हणू येता. तेभायर वायट विचार मनांत दवरून केल्लें खंयचेंय काम हिंसा जावंक शकता.

अहिंसा पुराय तरेन पाळपाखातीर जैनातले स्थानवासी पंथाचे यती भोंवतना वाट निवळ करूंक आपले वांगडा सुताचो कुंचो दवरताले. जीव जंतू तोंडांत वचून तांची हत्या जावंची न्हय म्हूण तोंडार लुगटाची फाळी बांदताले. आंगावेले कपडे फांफुडल्यार ताचेवेले जीव मरत म्हूण कपडे फांफडीनासले.

बौध्दांनीय अहिंसेक मान्यताय दिली आसली तरी ती पाळपांत कांय आडवाद आसात. ह्या धर्मांत मनीस धर्माक अनुसरूनच अहिंसे विशी येवजप जालां. बौध्द धर्माच्या अष्टांगीक मार्गांत अहिंसा ही योग्य आकांक्षांच्या वळेरेंत एक फावट आनी सव्दर्तनाच्या वळेरेंत दुसरे फावट आयिल्ली दिश्टी पडटा.

बौध्दांनी आपल्या पंचशिलांत अहिंसेक पयली सुवात दिल्या. अहिंसे विशीं खासा बुध्दचीं तत्वां मात्शीं वेगळीं आशिल्लीं. जी वस्त भिक्षा म्हणून दितात ती आपणावची असो ताचो आदेश आशिल्लो. ताच्या मताप्रमाण मांस भक्षणान मनीस भश्टना तर वायट कर्तुपांनी भश्टता. भश्टप वा ना भश्टप हें कितें खाता हाच्यावेल्यान थारना तर मनीस कितें करता आनी कशें करता हाचे वेल्यान थारता. एकदां चंड नांवांच्या धवडाच्या घरांत भिक्षा म्हूण मेळिल्लें दुकराचें मांस बुध्दान खाल्ल्याची आख्यायिका आसा. सद्या चीन, जपान सारकिल्या देशांत जंय बौध्द धर्माचे अनुयायी आसात ते मांसाहार वर्ज्य मानीनात.

सम्राट अशोकान अहिंसेचें स्वता आचरण केल्लें आनी दुसऱ्यांकूय तेविशीं आज्ञा आसात. खंयच्याच जीवाची हत्या जावंची न्हय अशें अशोकाक दिसतालें. त्या काळांत सोयऱ्यांक जनावरांचें मांस दिवन खोशी करताले. अशोकान हे चालीचेर बंदी हाडली. तशेंच आपल्या राजवाड्यांत जावपी जनावरांची हत्या ताणें थांबयली.

भागवत धर्मांत अहिंसा मंत्राक मान्यताय दिवन हिंसा प्रधान यज्ञाक विरोध केला.महाभारतांतल्या नारायणीथोपाख्यानांत उपरिचर राजाचे आख्यान दिल्लें आसा. हो राजा भागवत धर्माक मानतालो. ताणें आपल्या अश्वमेध यज्ञांत पशुहत्या करचे बदला यवांची आहुती दिवन यज्ञकर्म पुराय केल्लें. भगवान नारायणान ब्रह्मादीदेवाक वैष्णव धर्माचो सिध्दांत सांगतना असो आदेश दिला.

यत्र वेदाश्च यज्ञाश्च तप: सत्यं दमस्तथा।

अहिंसाधर्मसंयुक्ता: प्रचेरेयु: सुरोत्तमा:। स वो देश: सेवितव्यो मां वोS धर्म: पदा स्पृशेत्।। अर्थ: ज्या देशांत वेद, यज्ञ, तप, सत्य दम ही अहिंसा धर्मान भरिल्ली आसा त्या देशांत तुमी रावात. अधर्माची तुमकां मात्तूय बादा जावची न्हय.

वेदविरयत यज्ञांत जनावरांक मारताले. जैनांनी आनी बौध्दांनी जनावरांचे हत्येआड चळवळ उबारली आनी भौशिक लोकांचें मत जनावरांचे हत्येआड बदल्ले. तरी वैदीक धर्माचे खर वांगडी ब्राह्मण आनी क्षत्रिय हाणी मात जनावरांक मारपाचें सोडलें ना. महाभारताच्या काळा मेरेन हिंसक यज्ञ जातालेच. महाभारताच्या काळा उपरांत जेन्ना बौध्द आनी जैनाचो पाडाव करून आर्य धर्म वयर सरलो तेन्ना पराक्रमी क्षत्रिय राजांनी अश्वमेध यज्ञ केल्ल्याचें दाखले मेळटात. पूण वैष्णव धर्माच्या भरभराटीच्या काळांत लोकांचे ह्या यज्ञाच्या वायट आनी भिरांकूळ चालीविशीं मत बदल्ले.

गीतेंतल्या ज्ञानलक्षणांत अहिंसेचो आस्पाव आसा आनी अहिंसा म्हळ्यार शारिरीक तप आशिल्ल्याचेंय तातूंत म्हळां. श्रीकृष्णाच्या काळांत यज्ञ यागाचें बरेंच बळगें आशिल्लें. श्रीकृष्णाच्या काळांतल्यानच हिंसक यज्ञा आड लोकांचें मत ल्हव ल्हव करून बदलूंक लागलें.

हिंदू संस्कृतायेंतली अहिंसेची सुवात स्पश्ट आसा. वैदीक धर्मांत धर्मीक म्हत्व आशिल्ल्या यज्ञांत जरी जनावरांची हत्या करपाची चाल आशिल्ली तरी काळांतरान हे यज्ञ बंद पडले आनी भक्ती मार्गाचेर आदारीत मोक्षमार्ग रुढ जालो. अहिंसा, सत्य आनी ब्रह्मचर्य हीं तत्वां हिंदू धर्माचीं खाशेलीं आंगां जालीं.

महात्मा गांधी चालू काळांतलो अहिंसेचो एक व्हड उपासक. ताणें सत्याग्रहाचें एक नवें तत्व उपेगांत हाडलें आनी ताका आदार म्हूण अहिंसेक म्हत्व दिलें. आचार्य विनोबा भावे हो अहिंसेचो दुसरो व्हड उपासक. ताच्या मतान निर्भयता, मोग आनी सहकार्य अशे अहिंसेचे तीन अर्थ आसात.

अहिंसे विशीं अस्तंती विचारवंतांची विचारसरणी वेगळी आसा. आमच्यांत धर्म आनी आहार हातूंत जितलो लागसल्लो संबंद आसा तितलो तांच्या विचारवंत आनी धर्मीक लोकांत तो दिसना. मांस भक्षण केलें वा सोरो पियेलो म्हूण ते अस्तंती लोकांच्या धर्मा आड जावंक शकना.

मनशाचो सभाव संघर्शशील आशिल्ल्यान ताका स्वताची आनी स्वताचे आस्पतीची राखण करचे खातीर झुजचेंच पडटा. हें मतींत घेत जाल्यार अहिंसा तत्व आपणावंक सोंपे न्हय.पूण दुसरे वटेन स्वता जियेवचें आनी वांगडाच दुसऱ्यांकूय दियेवचे खातीर पालव दिवचो अशें मत आपणायल्यार आहिंसेचें म्हत्व जाणवता.