लाओस
देवनागरी
|
|
लाओस आग्नेय आशियेंतलो इंडोचायना व्दिपकल्पांतलो एक देश क्षेत्रफळ 2,36,800 चौ किमी. लोकसंख्या 35,84,803 (1985) विस्तार 13°40’ ते 22°40’ उत्तर अक्षांश आनी 100° ते 107° उदेंत रेखांश. लाओरचे उदेंतेक व्हिएतनाम, उत्तरेक चीन आनी व्हिएतनाम दक्षिणेक कांपुचिया आनी अस्तंतेक थायलंड आनी म्यानमार हे देश आसात देशाची आग्नेय-वायव्य चडांत चड लांबाय 1,162 किमी. जाल्यार ईशान्य-नैऋत्य चडांत चड चड रुदांय 478 किमी.व्ह्यँत्यान हें देशाचें राजपाट
भूंयवर्णन :हो देश मेकाँग न्हंयेच्या देगणांत वसला.ताका उत्तर आनी उदेंतेकडेन खडबडीत, सड्यांनी आनी पर्वतांनी रेवडिला. सडे आनी पर्वतीय प्रदेशांतल्यान व्हांवपी न्हंयांच्या खोल आनी अशीर देगणांक लागून हो प्रदेश कांयकडेन खंडीत जाल्लो आसा. देशाचे उदेंतेकडेन व्हिएतनाम शिमेचेर सुमार 2,700 मी. उंचायेची ॲनामितीक पर्वतांवळ आसा देशाच्या मध्यभागांत आशिल्लें माऊंट बिआ हें देशांतलें सगळ्यांत उंचेलें तेमूक.ॲनामितिक पर्वताक तीन खिंडी आसून, तांचेमदल्यान लाओस आनी व्हिएतनाम एकामेकांक जोडल्यांत. मध्य भागांत यार्स हो सपाट भाग आसा. तो झिआंग खोआंग सड्याचोच एक भाग. देशाच्या ईशान्य भागांत ट्रान्निंग सडो आसा. ताची उंचाय 1,020 1,370 मिटरांमेरेन आसा. मेकाँग आनी तिच्या फांट्यांच्या देगणांनी बारीक मातयेचीं व्हड पिकाळ मळां आसात. व्हाँत्यान हें तांच्यांतलें सगळ्यांत व्हडलें मळ. दक्षिण भागांतल्या बलोयेन सड्याची उंचाय 1,070 मी. आसा. मेकाँग ही देशांतली मुखेल न्हंय. पावसांत मेकाँग आनी तिच्या फांट्यांक सदांच हुंवार येतात.
हवामान
[बदल]लाओसाचें हवामान सादारणपणान उश्ण कटिबंधीय प्रकारचें आसता.मे ते ऑक्टोबर म्हयन्यांमदी नेटाचो पावस पडटा. ह्या तेंपार वारें नैऋत्येकडच्यान व्हांवता.नेव्हेंबर ते एप्रिलामेरेनचो तेंप सुको उरता. ह्या तेंपार वारें ईशान्येकडच्यान व्हांवता.वर्सूयभर हवामानांत चड ओलसाण उरता. मार्च ते सप्टेंबर मेरेन सरासरी तापमान 28° सॅ. जाल्यार नेव्हेंबर ते मार्चमेरेन तें 21° सॅ. इतलें आसता.
वनस्पत आनी मोनजात
[बदल]देशाची सुमार 60% भूंय रानांखाल आसा ा. देशाच्या उत्तर भागांत उश्णकटिबंधीय रूंदपानी वर्सूयभर पाचवीं उरपी रानां आसात. दक्षिणेकडच्या रानांनी सदांपाचवे आनी पानझडी रूख आसात. कांय रानांनी ऊंच तणूय वाडटा.हांगाच्या रानांनी रानटी मोनजात खूब आसा. तांतूत बिबटो, बाग, हत्ती रानदुकर, हरण, वांस्वेल हांचो आस्पाव जाता. थंय तरेकवार सोरपांचें प्रमाणूय खूब आसा.सवण्यांचेय साबार प्रकार थंय दिश्टी पडटात.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था
[बदल]ह्या देशाची पुर्विल्ली म्हायती स्पश्टपणान मेळना. पूण पुरायतत्वीय पुराव्यांवयल्यान मेकाँग न्हंयेचे देगेर रावपी लोकांक इ. स. पयलीं 3000 वर्सांपयलींसावन शेतवड, धातूकाम आनी मातयेचीं आयदनां करपाक येतालें हे सिध्द जाता तेराव्या शेंकड्यांत चीनांतल्या लाओ लोकांनी इंडोचायना व्दिपकल्पांत स्थलांतर केलें लाओ लोकांवयल्यानच ह्या प्रदेशाक लाओस नांव पडलें अशें कांय इतिहासकारांचें मत आसा. तेराव्या शेंकड्याच्या मध्याक फांगून हाणें ह्या प्रदेशांत बौध्दधर्माचो प्रसार केलो. शेजारच्या राश्ट्रांकडेन ताणें वेपारी संबंद जोडिल्ले. पूण राज्याभितरले दुस्मानकायेक लागून 1707त लान् झांग राज्याचे दोन कुडके जावन ल्वांगप्राबांचेर (उत्तर)आनी व्ह्यँत्यान (दक्षिण) हीं दोन राज्यां अस्तित्वांत आयलीं. हे संदीचो फायदो घेवन थायलँडान व्हँत्यान राज्य हातासून तें आपल्या राज्याक जोडलें. ह्याच काळांत फ्रांसान व्हिएतनामच्या कांय भागांत आपल्यो वसणुको उबारिल्ल्यो. फुडें तांणी (1893त) व्ह्यँत्यान आनी ल्वांगप्राबांचेर आपली सत्ता प्रस्थापीत केली. फ्रँच इंडोचायनाचो एक वांटो म्हणून लाओसाच्या ल्वांगप्राबांग, व्ह्यँत्यान आनी चंपासाक ह्या राज्यांचो फ्रेंच कारभार चलोवपाक लागलो दुसऱ्या म्हाझुजामेरेन तीं मांडलीक राज्यां ताच्या शेकातळी उरलीं.दुसऱ्या म्हाझुजाच्या तेंपार फ्रांसाचेर हार हार घालून जपानान लाओसाचेर ताबो मेळयलो. 10 मार्च 1945 दिसा इंडोचायनाचो वसणुकेचो दर्जो सोंपिल्ल्याचें जपानान घोशीत करून ल्वांगप्राबांगच्या राजाक स्वातंत्र्याची घोशणा करपाक लायली. म्हाझूज काबार जाले कार्याखातीर ताका नोबॅल पुरस्कार मेळ्ळो हाचेभायर ताणें आनीकय कांय विशयांचेर संशोधन केले.न्यूट्रॉन आनी द्रव्य हातुंतले आंतरक्रियेसंबंदींचो सिध्दान्त, विश्र्वकिर्णांच्या वर्षावांत जावपी फेरबदल, युग्मनिर्मिती, रेणुंतली चतुर्ध्रुवी आंतरक्रिया, मॅग्नेटॉन आंदोलकांसंबंदींचो सिध्दांत आनी तांचो अभिकल्प, सूक्ष्मतरंग वर्णपट दर्शकासंबंदींचो सिध्दांत आदी नोबॅल पुरस्कारावांगडा ताका अमेरिकन ॲकॅडेमी ऑफ आर्टस् अँड सायन्सीसचें रम्फर्ड प्रिमियम (1953), पेनसिल्वानिया आनी येशिव्हा ह्या विद्यापिठांच्यो मानादीक पदव्यो,गुगेनहायम अधिछात्रवृत्ती (1960),रिसर्च कॉर्पोरेशनाचो पुरस्कार हे भोवमान ताका फावो जाले. तो अमेरिकेची नॅशनल ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सीस, एडिंबरोची रॉयल सोसायटी, अमेरिकन फिजिकल सोसायटी ह्या संस्थांचो वांगडी आशिल्लो हायड्रोजन अणूच्या सूक्ष्म संरचनेसंबंदी फिजिकल रिव्ह्यू ह्या नेमाळ्यांत उजवाडा आयिल्ले एके म्हत्वाचे निबंदमाळेचो तो मुखेल लेखक आशिल्लो. ताणे एम्. सार्जंट आनी एम्. ओ. स्कली हांचेवांगडा लेझर फिझिक्स (1947) हो ग्रंथ बरयलो.-कों. वि. सं. मं.