संत एकनाथ

देवनागरी

Romi

संत एकनाथ (जल्म - १५३३; मरण - १५९९) एक नामनेचो संत कवी. जल्म महाराष्ट्र राज्यांतल्या पैठण वाठारांत जालो. बापायचें नांव सूर्यनारायण आनी आवयचें नांव रूक्मिणी. तो ल्हान आसतनाच आवयबापायक मरण आयलें, देखून ताच्या आज्यान ताका ल्हानाचो व्हड केलो. वयाच्या सव्या वर्सा मूंज जातकच ताणें त्या काळांतले पध्दतीप्रमाण संस्कृत भाशेचें आनी हेर शिछण घेतलें. पिरायेच्या बाराव्या वर्सा तो देवगिरी हांगा रावपी जनार्दनस्वामीचो शिष्य जालो. स वर्सा थंय रावन ताणें संस्कृत शास्त्रपुराणांचो आनी ज्ञानेश्वरी सारक्या आध्यात्मिक ग्रंथांचो अभ्यास केलो. फुडें गुरूकृपेन ताका परमेश्र्वरी साक्षात्कार जातकच ताणैं सात वर्सा तीर्थयात्रा केली.

पिरायेच्या पंचवीसाव्या वर्सा जनार्दन स्वामीचे आज्ञेप्रमाण ताणें गृहस्थाश्रम आपणायलो.ताचे बायलेचें नांव गिरीजा. ताका हरिपंडित नांवाचो एक चलो आनी गोद आनी गंगा नांवाच्यो दोन चल्यो जाल्यो. एकनाथाच्या जिविताचेर कितल्योश्योच आख्यायिका आसात. तातूंतल्यो कांय अश्यो:अस्पृश्याच्या वाट चुकिल्ल्या भुरग्याक हाण्डीर घेवन म्हारवाड्यार पावोवप, श्राध्दाक ब्राह्मण येनात तें पळोवन शिजयल्लें अन्न अस्पृश्यांक दिवप, तानेल्ल्या गाढवाक गंगेचें उदक पाजप, हाच्यावेल्यान अव्दैत वेदान्ताचो व्यापक अर्थ ताच्या आंगांत खोलायेन आसा हें दिसून येता.

‘चुत:श्र्लोकी भागवत’ ही ताची पयली रचना. उपरांत ताणें ‘हस्तामलक’ , ‘शुकाष्टक’,स्वात्मसुख’, ‘आनंदलहरी’, ‘चिरंजीवपद’ , ‘गीतासार’ , ‘आनंदानुभव’ , ‘रूक्मिणी स्वयंवर’, एकनाथी भागत्रत’ , ‘भावार्थ रामायण’ हे ग्रंथ बरयले. ताणें रोसाळ शैलींत बरयल्ल्यो तुळशीमाहात्म्य’ आनी ‘सीतामंदोदरीची एकात्मता’ ह्यो पुराणकथा; संवसारीक मनोवृत्तीचें दर्शन घडोवपी ‘हळदुली’ आनी ‘कृष्णदान’ हयो कृष्णकथा; कंजूस मनशाचें स्वभावचित्रण चितारपी ‘कदर्यु-आख्यान’ ; ध्रुव, प्रल्हाद, उपमन्यू आनी सुदामा हांच्यो लघुचरित्रकथा आनी ज्ञानेश्वर सारक्या संताच् संक्षिप्त जिवीतकथा ह्यो ताच्यो हेर रचना जावन आसात. तशेच खास करून श्रीकृष्णाचेर आदारून आशिल्ल्या गेय पदांची रचना ताणें केल्या. ताची ‘वारियाने कुंडल हाले’, ‘असा कसा देवाचा देव बाई ठ्कडा’ आदी पदां अजून तोंडार घोळटात. ताणें १२५ विशयांचेर हाले’ , ‘असा कसा देवाचा देव बाई ठ्कडा’ आदी पदां अजून तोंडार घोळटात. ताणें १२५ विशयांचेर सुमार ३०० भारूडां रचल्यांत. एकनाथाची चडशी रचना साडेचार चरणी ओवी छंदांत आसा.गुरूभक्ती, पारमार्थिक अणभव आनी समाजीक स्थिती ह्या विशयांचेर ताणें अभंग रचल्यात.ताणें प्रपंच आनी परमार्थ, तशेंच संतत्व आनी समाजोध्दार हांचो आपले जिणेंत बरेतरेन मेळ सादतलो. तेराव्या शेंकड्यांत ज्ञानेश्वर-नामदेव ह्या संतांनी भौसाखातिर भक्तिमार्गाची थापणूक केल्ली. फुडल्या अडेचशें वर्सांत यवनांची सत्ता आयिल्लयान भक्तिमार्गाचो प्रभाव उणो जायत गेल्लो. तेन्ना एकनाथान भागवत पंथाचो पुनर्हल्म केलो. आपल्या भागवती बरपांत ताणें भक्तिपंथाची शास्त्रोक्त थापणूक केली.