पांडुरंग महादेव बापट

बापट, सेनापती उर्फ पांडुरंग महादेव हाचो जि. अहमदनगर; मरण - २८ नोव्हेंबर १९६७.

शिक्षण

साशस्त्र क्रांतीकारक आनी तत्वचिंतक. ताच्या बापायचें नांव महादेव आनी आवयचें गंगाबाय. माध्यमिक आनी बी.ए. परिक्षा शिक्षण ताणें पुण्यांतले डेक्कन कॉलेजींत आसतना सशस्त्र क्रांतीवरवीं भारत स्वतंत्र करपाचो सोपूत ताणें तरसादीचेर हात दवरून घेतिल्लो. बी.ए. परिक्षा पास जातकच १९०३ वर्सा मुंबय विद्यापिठाची शिश्यवृत्ती घेवन तो इंग्लंडाक गेलो. एडिंबरोेक इंजिनिअरिंग कॉलेजींत घेता आसतनाच क्रांतीकारक विचारांचो प्रचार करता आशिल्ल्यान ताची शिश्यवृत्ती बंद जाल्ल्यान ताचें शिक्षण अर्देंच उरलें. थंय श्यामजी कृष्ण वर्मा ह्या क्रांतीकारक फुडाऱ्याकडेन वळख जावन ताच्या आदारान पॅरिसांत रावन ताणें रशियन क्रांतिकारकाकडल्यान स्फोटक बाँब हाताळपाचें गिन्यान शिकून घेतलें. उपरांत ही विद्या ताणें भारतांतल्या तशेंच बंगालांतल्या क्रांतीविरांक दिली. फुडें क्रांतीकारकांच्या कारसथानांच्या एका खटल्यांत माफीच्या गवायान बापायचें नांव सांगिल्ल्यान १९०८ ते १९१२ ह्या काळांत ताका अज्ञातवासांत रावचें पडलें. उपरांत तो पारनराक १९२१ मेरेन शिकवण वांगडाच भौशीक वावर करूंक लागलो.

वावर

१९२१-२४ ह्या काळांत पुण्यांतल्या मुळशी पेठ ह्या गांवांतल्या शेतकाराची आनी गावकारांची शिपणावळीची अडचण पयसावपाक ताणें ताणें महाराष्ट्रांतल्यान शेंकड्यांनी सत्याग्रही एकठांय करून सत्याग्रह घडोवन हाडलो. तेन्नाच ताका लोकांनी 'सेनापती' ही पदवी दिली. हे चळवळीखातीर ताका तीन फावटी बंदखणीची ख्यास्त जाली. तातूंत निमाणचीं सात वर्सां सक्तमजुरीचीं आशिल्लीं. राजकीय सुटके चळवळींत वांटो घेता आसतना राजद्रोहात्मक उलोवपां केल्ल्यान ताका जायते फावटीं बंदखणींत वचचें पडलें. संस्थांनी प्रजेच्यो प्रवेशबंद्यो मोडल्यो. स्वांतंत्र्या उपरांतच्या काळांतूय भाववाढ विरोझी, चळवळ, गोंयमुक्ती चळवळ, संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ आदी चळवळींनी ताणें फुडाकार घेतिल्लो.

१८ मे १९५५ दिसा प्रजा सोशलिस्ट पार्टींचो मुखेली ना. ग. गोरे हांचेवांगडा ५२ सत्याग्रह्यांचो पंगड घेवन लाडपें मार्गान शीम हुंपपाची येवजण आंखली. पूण वाटेर दिवचल वाठारांत ताका आडावन पुर्तुगेज पोलिसींनी लाकेरी गांवांत ताका खूब मार घालो.

साहित्य

बंदखणींत आसतना ताणें चळवळीक पूरक अशे तरेचें साहित्य बरोवन तें उजवाडा हाडलें. ताणें अपूर्ण अशी आपली ल्हानशीच आपजीण बरयल्ली आसा. ताचें चड बरप मराठींत आनी कांय प्रमाणांत इंग्लिशींत आनी संस्कृतांतूय आसा. ताचें साहित्य पद्यांत, क्रांतिवादी राजकारणाचें समर्थन करपी, भगवद्गीतेच्या तत्त्वगिन्यानाचेर आदारिल्लें राश्ट्रमुक्ती आनी अन्याय-प्रतिकार ह्या दोन मुद्दयाक अणुसरून युक्तिवाद केल्लें आसा. ताचे सगळे विचार ताच्या 'चैतन्यगाथा' ह्या पुस्तकांत दिश्टी पडटात. योगी अरविंदाच्या इंग्लिशींतल्या अध्यात्मीक तत्त्वगिन्यानावयल्या 'दिव्यजीवन' ग्रंथाचो ताणें मराठींतळ्या बेस बरो अणकार केला. ताचें साहित्य 'समग्र ग्रंथ' (१९७७) म्हणून साहित्य आनी संस्कृत मंडळाच्या अनुदानान उजवाडा आयलां.

संदर्भ