औदुंबर- २

(रूमड). औदुंबर वा उदुंबर वा उंबर ह्या नांवाच्या रूखाक भारतीय संस्कृतायेंत पवित्र रूख म्हणून वळखतात. औदुंबर हो श्रीदत्ताचो आवडीचो रूख आशिल्ल्यान, जंय दत्तात्रयाचें मंदिर आसता, थंय औदुंबराचो रूख आसता. औदुंबराच्या मुळांत श्रीदत्तात्रय रावता असो समज पूर्विल्ल्या काळासावन चलत आयला. ग्रहयज्ञांत गुरूखातीर औदुंबराच्यो समिधा घेतात. औदुंबराच्या रूखाखाला घाण उडयनात. ह्या रूखापोंदा खणल्यार उदक मेळटा, असोय एक समज आसा.

अथर्ववेदांत ह्या रूखाचो उल्लेख आयला (१९.३१.१). ऐतरेय ब्राह्मणांत (७,१५,५.२४)औदुंबराचें फळ वर्सांतल्यान तीन फावट पिकता आनी तें गोड आसता, अशें म्हळां. पूर्विल्ल्या काळांत धर्मीक विधीखातीर औदुंबराच्या लांकडाचो उपेग करताले. धूप, पळी, ताईत ह्यो वस्तूय लांकडाच्योच करताले. राज्यभिषेकाच्या सुवाळ्यांत राजाखातीर औदुंबराच्या लांकाडाचें शिंवासन करताले. औदुंबराचो रूख पवित्र आशिल्ल्यान ताची पूजा करची अशें धर्मशास्त्रांत म्हळां. उदुम्बरे वसेन्निल्य भवानी सर्वदेवता। तत। सा प्रत्यहं पूज्या गन्घपुष्पाक्षतादिभि:।। (आचारेन्दु) अर्थ: औदुंबराच्या रूखांत सदांच सगळ्या देवतांत व्हड अशे भवानीचो राबितो आसता. तिची सदांच फांतोडेर गंध, फूल, अक्षदा ह्या द्रव्यांनी पूजा करची.

हो रूख १५ ते १८ मी. वाडटा. ब्रह्मदेश, श्रीलंकेंत आनी भारतांत न्हंयो, नाले, दोंगर, देगणां,खेडीं हांगा हो रूख दिश्टी पडटा. रूखाची साल मोटी, पिंगट गोब-या रंगाची आनी गुळगुळीत आसता. पाना मोटीं, एका आड एक तांतयाच्या आकाराची, तर उप-पानां दोन सेंमी. आनी आकारान पानासारकीं आसता. तुरो मोटो, देंठ आशिल्लो, तांबडो आनी तातूंत तीन तरांची फुलां आसतात.

औदुंबराचीं फळां पुराय पिकतकच खांदयांक घोंसाचेर हुमकळटात. हातूंत बारीक कृत्सनफळां जायतीं आसतात. सुकणीं-सावदां हीं फळां खातात. तांचे घाणींतल्यान हीं फळां विंगडविंगड सुवातींनी वचून पडटात. तवरवीं आनीकय औदुंबराच्या झाडांचो जल्म जाता.औदुंबराचें लांकूड धवें, तांबडें, मोव आनी ल्हव आसता. ह्या रूखाच्या सालींपसून काळो रंग करतात. रूखांतल्यान भायर सरपी दिकापसून सवणी धरपाचें गम तयार करतात. ताचीं तरणीं आनी पिकिल्लीं फळां खातात. ह्या झाडाचो वखदाखातीर उपेग करतात. साली बुळकांड्या रोगाचेर(Rinder pest) वापरतात. मूळ आमांश, गोडेमूताचेर ह्या झाडाच्या मुळाचो रोस दितात.पित्त विकाराचेर, पानांचो चुरो म्होंवातल्यान दितात. झाडाचो दीक मूळव्याध (बीक) आनी हागवण हांचेर गुणाक पडटा.

काळ्या औदुंबराचें वा रूमडाचें झाड चड करून भारतांत कोंकण, कारवार, खंडाळा वाठारांत दिश्टी पडटा. हे झाड ६ ते ९ मी. मेरेन वाडटा. ह्या झाडाच्या कवळ्या कोंबांचेर दाओ केंस आनी एकामेकामुखार पातळ पानां आसतात. काळ्या औदुंबराच्या झाडाचीं फळां गिमांत वा पावसाच्या आरंभाक येतात. झाडाचो पालो गोरवांच्या चरवाखातीर उपेगी पडटा. फळां, बी, साल, रेचक आनी वातीकारक आसता. फळ गोड, थंड, घटसाण दिवपी आनी कामोत्तेजक आसता.