कोंकणी लोककाणयो

कोंकणी लोकांकाणी म्हळ्यार कोंकणी वाठारांत, कोंकणी भाशेंत घोळणूकेंत आशिल्ले पारंपारीक मौखीक साहित्य. हें लोकांकाणयेक हिन्दी आनी मराठी भाशेंत लोककथा म्हणटात. पूण गोंयातल्या कोंकणी मनशांचे जिबेर तीं काणी म्हणुनूच घोळटा. जातूंत कल्पकता आसता आनी जो कथन करपा सारको आसता तो पारंपारीक मौखीक साहीत्य प्रकार म्हळ्यार काणी वा लोक काणी.

लोकांकाणयेचे स्वरूप

पुर्विल्ल्या जायत्या लोकवेदशास्त्र्यांनी 'लोककाणी' ह्या मौखीक साहित्य प्रकाराचे दोन मुखेल भाग मानल्यात. एक कथा व काणी आनी दुस-याक आख्यायिका म्हळ्ळा. जाका वास्तवाचो आदार ना तिका काणी म्हणप आनी जातूंत सत्याचो मात लेगीत अंश आसल्यार ताका आख्यायिका म्हणप अशें सांगला. सादरीकरणाच्या फरकावयल्यान लोकांकाणयेचे पद्यकाणी (गीतकाणी)आनी गद्यकाणी (घटाकाणी) अशे दोन प्रकार मेळटात. पद्यकाणयेंत कथाकार आपल्याक जाय आशिल्लें कथानक गावन सांगता. आनी गद्यकाणयेंत तें निखटे कथन करता. पद्यकाणी लांबायेन व्हड आसता जाल्यार गद्यकाणी मोटवी आसता. पद्यकाणयेंत घुमट , झांज सारकिल्ल्या वाद्यांचोय वापर जाल्लो दिसता. पूण गद्यकाणयेंत तो जायना. पद्यकाणी खंय गावची आनी खंयच्या काळार गावची हाचे कांय सामाजीक नेम थारिल्ले आसतात.पूण गद्यकाणयेचें बाबतींत हे नेम सदळ जातात. आशयाचे नदरेन लोकांकाणयेचीं तीन रुपां मेळटात.

1. मिथककाणी वा पुराण काणी

1. आख्यायिका वा दंतकथा

1. कल्पितकाणी

मिथककाणी

मिथककाणी ही संवसाराची निर्मती आनी रचनेविशीं म्हायती सांगता. देव-देवता आनी तांचे कार्य हाचेरूय उजवाड घालता.

आख्यायिका

आख्यायिका ही एक तर वीरपुरूशांच्या शौर्यांची व्हडवीक सांगता वा इतिहासीक घडणूकांचीय म्हायती दिता. आख्यायिकेचें दोन प्रकार मेळटात. थळावी आख्यायिका आनी भोंवती आख्यायिका. एकाद्र्या गांवांत गांवच्या वसणूकेंविशीं, जाग्या- थळांविशीं , तांच्या नांवांविशीं, मूळ पुरूसांविशीं थळावी आख्यायिका सांगता आनी ती थळाव्या शिमे भितरूच आसता. भोंवती आख्यायिका प्रांतीय, धार्मीक आनी वंशीक जाती- भेदाच्यो शिमो हुपता.

कल्पितकाणी

कल्पितकाणयेंत इतिहासीक सत्याचे अंश चड मेळना. ताची निर्मिती चडशी कल्पनेचेरूच आदारिल्ली आसता.

इतिहासीक फाटभूंय

लोकांकाणयेंचो उगम केन्ना जाल्लो, खंयच्या काळार जाल्लो हे निश्चीतपणान कळना, तरीय लेगीत लोकांकाणयेंत, चडकरून मिथककाणयेंत येवपी वर्णना, पात्रां, घडणूको हाचे वयल्यान लोकांकाणयेच्या उगमाचो काळ खुबूच प्राचीन आसतलो असो अदमास काडूं येता.' भारत' हेंच लोकांकाणयेच्या उगमाचे मुळ थळ अशें मत सगळ्यांत पयलीं ज्यू पंडित थिओडर वेनफे हांणी मांडलें. ते जर्मन-संस्कृत भाशांचे विद्वान आसले. तांणी संस्कृत आनी हेर आशियन भासांतल्या पुराणकाणयांचो अभ्यास केल्लो. तांणी जर्मन भाशेंत पंचतंत्राचे पुराय भाशांतर करून १८५९ वर्सा उजवाडायले. ह्या भाशांतराक जोडिल्ले प्रस्तावनेत तांणी , सगळ्योच लोककथा भारतांतल्यान येवरोपांत पावल्यो अशें मत उकतायलां आनी लोकांकाणयेच्या भोंवडेचो मार्गूय सांगलां. पूण ह्या मताच्या विरोधांत अॅंड्रू लॅंग ह्या पंडितान आपलो सिध्दांत मांडलो. तांच्या मतान जनावरांच्या काणयांची वा परींच्या काणयांची मूळ रूपां जरी पळोवंक भारतीय संस्करणांतल्या उदेल्ले बशेंन दिसली. तरीय लेगीत ह्याच आदाराचेर लोकांकाणयेची जल्मभूंय भारत थारूंक शकना. उत्तर ध्रूव प्रांतांत रावपी एस्कीमो हे जमाती कडेन वा ऑस्ट्रेलिया सारकिल्ल्यां देशांतल्या आदिवासी जमाती कडेन , आदीं सोडातूच आतां तरी संबंद येता हो प्रश्न विचार करपा सारको आसा अशें तें म्हणटात. तरीय तांचे लोकांकाणयेंचे कांय घटक भारता कडेन जुळटात. हे समानतेचे स्पश्टीकरण दिवपा खातीर तांणी दोन विधानां मांडल्यात. ताच्या एका विधाना प्रमाण, वेगवेगळ्या जातींत वा वेगवेगळ्या देशांत एकच तरेच्या काव्य-कथांच्यो कल्पना योगायोगान निर्मणेक पावल्यो. आनी दुसऱ्या मता प्रमाण सगळी मनीसजात आदीं केन्नातरी एकाच थळार, एकठांय आशिल्ली, जंय लोकांकाणयेच्या वेगवेगळ्या रूपांची बियां तयार जाली आनी उपरांत मनीसजातीच्या भ्रमणा वांगडा तीं संवसारभर पातळ्ळी. अश्या तरेन वेगवेगळ्या विद्वानांनी आनी भासशास्त्रज्ञांनी लोकांकाणयेच्या उगमा संबंदी वेगवेगळी मतां मांडली.

वेगवेगळ्या देशांनी वेगवेगळ्या तरेन लोककाणयेचे मूळ थळ सोदपाचो यत्न जायत आसले तरीय हो प्रश्न आजुनूय तसोच आसा. गोंयांत पुर्विल्ल्या काळार, सह्याद्रीचो घाटमाथो देंवून 'मारंग', मध्य प्रदेशांतल्या छोटा नागपूर वाठांरांतली 'कोळ' आनी उपरांत 'मुंडारी' जमाती पावल्यो आनी त्यो आपल्या सांस्कृतीक खाशेलपणां सयत गोंयांत रावूंक लागल्यो. शेकड्यांनी वर्साच्या कालखंडांत तांच्यो सगळ्यो विशेशतायो एकामेकांत भरसून गेल्यो. आनी तातूंतल्यानूच कोंकणी संस्कृताय उदेली. कोंकणी मनीस वेपारा खातीर, मुसलमान राज्यांच्या जांचाक लागून, धर्मांतराक लागून आनी हेर कितल्याश्याच कारणांक लागून गोंयां भायर रावूंक लागले. स्थलांतर जाल्ल्या ह्या गोंयकारांनी आपली भास, संस्कृताय आनी अस्मिताय राखून दवरपा खातीर जाणीवपुर्वक प्रयत्न केल्ले दिसतात. जल्म-मरणां संबंदी वेगवेगळ्यो चाली रीती, लग्न- मुंजीचे विधी, तरेकवार गीतां, म्हण्यो, ओपारी, सण- परबों, जेवणा- खाणाच्यो चाली ह्या सगळ्या सांस्कृतीक दायजा वांगडाच कोंकणी लोकांकाणयांचो पोटलो सांबाळून दवरिल्लो मेळटा. पूण ह्या दायजाक त्या त्या वाठाराचो भुगोलीक आनी सांस्कृतीक आंगलोट चडिल्लो दिसता. गोंयांत उरिल्ल्या गोंयकारांनी ह्यो लोकांकाणयो कथनातल्यान एका पिळगेकडल्यान दुसरें पिळगे कडेन पावयल्यात. ह्या आधुनीक युगांत दायजाची राखण जावची म्हण कांय लोकांकाणयेचे संकलन जाले. आनी त्यो पुस्तक रूपांत उजवाडाक आयल्यो.

कोंकणी लोकांकाणयेंचे संकलन

कोंकणी लोकांकाणयेच्या संकलनांत लोकांकाणयेचो कल्पित काणी ह्या प्रकाराचो चड आस्पाव केल्लो दिसता. कोंकणी लोकांकाणयेचे सगळ्यांत पयली संकलन केला ते म्हळ्यार शणै गोंयबाबान. तांणी आपली घरकान्न श्रीमती शांताबाय, हिणे सांगिल्ल्यो काणयो बरोवन काडून तिच्या नांवांन त्यो 'स्वंयसेवक', 'नवें गोंय' सारकिल्ल्या अंकांनी छापल्यात. उपरांत आचार्य रामचंद्र शंकर नायक हांणी 'गोम पै' प्या टोपन नांवांन बरोवन बऱ्योच काणयो 'नवें गोंय', 'साद' सारकिल्ल्या अंकांनी उजवाडायल्यात. तांणी 'भुरग्यांलो वेद' ह्या नांवांन १९४८ वर्सा भुरग्यां खातीर लोकांकाणयो बरयल्यो. प्रो. लुसिओ रोड्रीगीज हांणी पुजायिल्ल्या कोंकणी काणयांचो इंग्लिश अणकार 'Soil and soul and Konkani Folk tales' ह्या नांवांन १९४७ ह्या वर्सा उजवाडाक आयला. ह्या संग्रहांत ३९ काणयांचो आस्पाव जाला. १९७४ ह्या वर्सा श्री. वि.स. सुखटणकार हांणी 'Tales and Tellers of Goa' ह्या पुस्तकांत णव कोंकणी काणयो इंग्लिशींत अणकार करून उजवाडाक हाडल्यात. उपरांत श्रीमती कमलादेवी राव देशपांडे हांणी गोंयांत लोकांकाणयांचो बरोच वावर केला. तांची ' 'बा' ल्यो काणयो' ‍‍(१९७८) आनी 'गिजबिजलें' (१९८५) हीं दोन पुस्तकां प्रकाशीत जाल्यात. श्री, पांडुरंग फळदेसाय हांचे 'काणी काणी कोतवा' (१९८९) आनी श्री. चंद्रकांत गांवस हांचे 'हुंकार' (१९९५) अशीं कांय गोंयच्या लोकांकाणयेच्या संकलनाची पुस्तकां आसात. श्रीमती ग्लेडीस रेगो, श्रीं ज्यॉसी पिंटो, श्री. संतोषकुमारी गुलवाडी ह्या सारकिल्ल्यानी कन्नड वाठारांतल्यो लोकांकाणयो एकठांय करून त्यो 'राखणो', 'उमाळो',' दिवो' ह्या अंकांनी कन्नड लिपयेंत कोंकमींत हाडपाचो वावर केला. प्रो. आर .के. राव, श्रीमती लळितादेवी, श्रीमती सुशीला त्री. भट ह्या सारकिल्ल्यानी केरळांतल्यो लोकांकाणयो बरोवन काडून कांय मासिकांनी आनी खाशेल्या अंकांनी उजवाडायल्यात.

कोंकणी लोकांकाणयेची खाशेलपणां

कोंकणी लोकांकाणी गद्य आनी पद्य ह्या दोनूय रूपांनी मेळटा. ह्या लोककाणयांचो अभ्यास करतकूच कांय खाशेलपणां दिसतात.

• कोंकणी लोकांकाणयेचें संवसारी लोकांकाणयें कडेन नातें आसा.
• जातींच्या आनी प्रांताच्या नदरेन वेगळेपणांय आसात आनी सारकेंपणाय आसात.
• जसो कथानकाचो विशय बदलता तशीं कथनशैलीय बदलता.
• लोकांकाणी आपल्या थळाव्या खाशेलपणां सयत वावुरता.लोकांकाणयेंतल्यो घडणुकों एक तर वर्तमानकाळांत घडटात नाजाल्यार भुतकाळांत घडटात.
• कोंकणी लोकांकाणी थळाव्या वाठारांतलीं कांय खाशेली पात्रां घेवून येता. देखीक: म्हतारी, फुलगे कलवंत, भट, भटीण, आदीं.
• काणयेची सुरवात आनी अंत करपाची खाशेली पद्दत मेळटा. देखीकः एका गांवांत एक आसता, अशीं सुरवात आनी असली काणी राजा-राणी, सुणें पिता पेज-पाणी अशें तरेन निमणें कडेन कडवीं मेळटात

.