कोंकणीतलें पयलें बरप

कोंकणीतलें पयलें बरप हाचो पुरावो म्हूण आमकां श्रवणबेळगोळचो हो शिलालेख मेळटा. कोंकणी भाशेच्या इतिहासाच्या नदरेंतल्यान म्हत्वाचो आसा. कर्नाटक राज्यांतल्या हसन जिल्ल्यांत श्रवणबेळगोळ हो गांव आसा. ह्या गांवांतले 'दोड्ड बेट्ट' नांवांचे ल्हान दोंगुल्लेचेर ५७ (सत्तावन ) फूट उंचायेचो एकाच फातरांतल्यान घडयिल्लो गोमटेश्वराचो पुतळो आसा. गोमटश्वर हो जैनांचो पयलो तीर्थकार आदिनाथ हाचो पुत्र. भव्यताय, दिव्यताय आनी सुंदरकाय ह्या तिनूय नदरेंत हे मुर्तीपरस दुसरी बरी मूर्त आख्ख्या संवसारांत ना अशें म्हणटात. हे मुर्तीच्या पांयां कडेन पांच वळींचो एक शिलालेख आसा. ह्या लेखांतल्यो पयल्यो तीन वळीं गंगवसीय राजा राजमल IV हाचो प्रधान चावुण्डराय हांणी ९८३ इ.स च्या सुमाराक कोत्रावन घेतला जाल्यार दुसऱ्यो दोन वळी होबसळवंशातल्या राजा विष्णुवर्धन हांचो प्रघान गंगराज हांणी १११८ इ.स च्या अदमासाक कोत्रायिल्ल्यो आसपाक जाय अशें जाणकार सांगतात. ह्या शिलालेखाचे पयलें वाचप लेविस रायस हाणे इ. स १८८९ वर्सा केले. शिलालेखाची पुराय म्हायती ताणे एपिग्राफिया कर्नाटिका ह्या पुस्तकाच्या दुसऱ्या खंडान उजवाडायला (लेख क्र.१७९, १८०; प्रतिमा क्र. ७१) . ह्याच पुस्तकाच्या आदारान वि. ल. भावे, वि. का. राजवाडे, द. वा. पोतदार, चि. ग. कर्वे आनी हेर जाणकारांनी ह्या शिलालेखाचेर बरेंच लिखाण केल्ले आसा. ह्यो वळी मराठीन आसात अशींय मतां माडल्यात.

शिलालेखांतल्यो दोन वळी अश्यो आसात-

श्री चावुण्डराजें करवियलें

श्री गंगराजे सुत्ताले करवियले

शिलालेखांतल्यो उरिल्ल्यो हेर वळी तमीळ आनी कन्नड भासांनी आसात. दोनुय कोंकणी वळी नागरी लिपींत बरयल्ल्यो आसात. ह्या वळींचो अर्थ असो जाता.

"(हो पुतळो) श्री चावुण्डरायान करून घेतला"

"(ह्या पुतळ्याची) भोंवतण श्री गंगराजान करून घेतल्या" गोमटेश्वराच्या शिलालेखांत एकूण चार वेगळे शब्द आसात. १. श्रीचावुण्डराजें २. श्रीगंगराजे ३. सुत्ताले ४. करवियलें / करवियले.

मुखेल मुद्दे

१ "श्री " चो आकार
दोनूय वळींतल्या 'श्री' ह्या उतराचो आकार आनी ताचे रूप वेग वेगळे आसात. देखून ह्यो दोनूय वळी एकाच वेळार कोत्रायल्यो नात हे स्पश्ट जाता. तशेंच ह्या शिलालेखाचो इतिहासूय सामाजिक आनी भाशा शास्त्रीय नदरेंतल्यान अभ्यास केल्या उपरांत हो शिलालेख कोंकणी भाशेंतलोच आसा हे मानून घेवंक जाय. तेंच नदरेंत डाँ. सु. बा. कुलकर्णी हांणी शिलालेखाचो अभ्यास केला. ते नागपूर विद्यापीठाच्या मराठी विभागाचे मुखेली आसात.

२ शिलालेखाचो वाठार
श्रवणबेळगोळ ही सुवात कर्नाटक राज्याच्या दक्षिणेकडच्या हसन जिल्ल्यांत आसा. मराठी वाचकां पासून खूब पयस आशिल्ल्यान ह्या सुवातेर मराठी भाशेंत शिलालेख कोत्रावपाचें चावुण्डराय वा गंगराज हांकां कसलेंच कारण नासले. दक्षिणेंतले शिलालेख पळयतकच ते एक तर संस्कृत भाशेंत वा थळाव्या भाशेंत आसात अशें दिसता. ते भायर श्रवणबेळगोळचे कुशीक कन्नड, तमीळ आनी कोंकणी भाशीक लोकांचो राबितो आसा. देखून थळाव्या लोकांक गोमटेश्वराचे शिल्प कोणे केले हे समजुचे म्हण हो शिलालेख कन्नड, तमीळ आनी कोंकणी अशें तीनूय भाशेंतल्यान कोत्रायला हे सहज पटपा सारकें आसा.

३ पयल्या वळींतल्या "श्री" चो आकार
चावुण्डराय आनी गंगराज ह्या दोनूय प्रधानानी गिरेस्तकाय, मान दाखयत कोत्रायली. शिलालेखांतले 'श्री ' चो आकार ११/२ (देड) फूट आसा. मुखावलेली अक्षरां ल्हान ल्हान जायत गेल्ली दिश्टी पडटात. 'श्री' च्या अक्षरांचें वळण त्या काळांत दक्षिण भारतांत वापरांत आसले. नागरी लिपींतल्या 'श्री' भाशेन आसा. त्याच काळांत महाराष्ट्रांत कोत्रायिल्लो शिलालेखाच्या 'श्री' चो आकार श्रवणबेळगोळांतल्या 'श्री' परस वेगळो आसा. ताचे वेल्यान हो शिलालेख कोऱावपी मनीस महाराष्ट्रांतलो मराठी मनीस नासून तो दक्षिणेंतलो कोंकणी मनीस आसूंक जाय. तशेंच धा व्या शेकड्यांत कोंकणी भास बरोवपा खातीर नागरी लिपींचो वापर जातालो असो अदमास जांव येता.

४'ए' कारान्त तृतीयेचीं रूपां
आयजूय कोंकणीत हांवें, तुवें ह्या सर्वनामांतल्यान अनुस्वार दिश्टी पडटा. हो शिलालेख कोंकणीत आसा म्हणचे पडटा. 'श्री चावुण्डरायें करवियलें' हे वळींत 'लें' 'यें' ह्या अक्षरांचेर अनुस्वार दिसतात जाल्यार 'श्री गंगराजे सुत्ताले करवियले' ह्या दुसऱ्या वळींतल्या वाक्यांत 'ले' आनी 'जे' चेर अनुस्वार दिसनात.

५ कोकणीत अनुस्वारांच्या जाग्यार परसवर्ण
कोंकणीत सुरवातेक सावन अनुस्वारांच्या जाग्यार परसवर्ण वापरपाची चाल आसा. देखीक- उपरांत बरयतना कोंकणीत उपरांत अशें बरयतात. तशेंच पयले वळींत चावुण्डराय बरयतना 'वंड' परसवर्ण चावुण्डराय 'वुण्ड' अशें बरयला. ताचे वेल्यान हो शिलालेख कोंकणी म्हूण स्पश्ट जाता. तमीळ आनी कन्नड वळींतले 'चावुण्डराज' कोंकणी वळींत 'चावुण्डराय' जाला.'म' चें 'व' जावपाची प्रक्रिया आदी सावन कोंकणीत आसा. इ.स. १०६० तल्या 'दिवेआगर' हांच्या चित्पावनी ताम्रपटांत दामोदराचे सुवातेर दावोदर बरयला.

६'सुत्ताले' हे उतर
दुसरें वळींतले 'सुत्ताले' हे उतर मूळ कन्नड भाशेंतले. ताचो अर्थ भोंवतण, आवाठ असो जाता. चिऱपूर सारस्वत कोंकणी बोळींत 'सुत्त' म्हळ्यार सरभोंवतणी. हातूंतल्यान स्पश्ट जाता की गोमटेश्वराचो शिलालेख कर्नाटकांतल्या कोंकणी उलोवप्यां खातीर बरयला.

७'करवियले' हे उतर
दोनुय वळींनी वापरिल्ले 'करवियले' हे प्रयोजक रूपकारी म्हणचें पडटा. हे प्रयोजक उतर खासा कोंकणीतलेंच आसा. आयज मंगळूर आनी कोचीन वाठारांतले कोंकणी लोक चलयले, करयले अशीं उतरां वापरतात. देखून हे रूप कोंकणीचें आसा हातूंत दुबाव ना.