गोकूळदास प्रभू

केंद्रीय साहित्य अकादेमी पुरस्कार विजेता (1994) भौ. गोकुळदास प्रभु

श्री गोकूळदास प्रभू हांचो जल्म 28 दिसेंबर, 1945 हया दिसा केरळांत जालो. सद्या ते ‘उमेद’, 25-21-1320/42, जेप्पु, काणकानदी, पीओ, मंगळूर 575002 हांगा आपलो राबितो करून आसा. तांच्यानी इंग्लीश भास आनी साहित्य ह्या विशयांत आपलें एम्. ए चें शिक्षण पुराय केला. ते कॉर्पोरेशन बँकेत वरिश्ट मॅनेजर म्हण वावुरतात.

गोकुळदास बाबांच्या भुरगेपणांत गरीबीचें वातावरण आशिल्लें – कुटुंबांत तशेंच सगळ्या वाड्यार. सगळ्यांची जीण म्हळ्यार ‘हात ते तोंड’ पद्धतीची आशिल्ली . तांचे घर व्हडलें आशिल्ल्या कारणान सगळ्यो गरजो भागनाशिल्ल्यो. पूण भुरगेपणाचो पुराय आनंद तांका मेळ्ळा. आयच्या भुरग्यां भशेन तांचेर वेळाचो वा गृहपाठाचें चेपण नाशिल्लें. खेळपाचेर, मजा करपाचेर कसलीच बंदी नाशिल्ली.

शाळेचें शिक्षण पुराय जायत मेरेन ते पिसोळ्यां फाटल्यान, रुखांचेर चडून फळां खायत तशेंच तरा तरांचें खेळ खेळत वाडिल्ले पूण तांका भोंवतणींतले जिणेंत गरीबी, असमता, अंधश्रद्धा, अस्तित्वा खातीर झूजप हें सगळें स्पश्ट दिसतालें. हांचे आड झुजपाचो मार्ग तांच्या भुरगेपणांत नाशिल्लो. पूण ते उतरांनी आनी ल्हान ल्हान करण्यानी आपली प्रतिक्रिया उक्ती करतालें. बारा वर्सांचे पिरायेर दो. अब्रहाम कोवूर हांचीं लेखनां वाचून नास्तिक जालें आनी जानवें काडून उडयलें. ‘आराट्ट’ हे तांच्या कथेंत जातीवादाचो प्रभाव चितरायल्ले आसा. त्या जातीवादाची वीट येवन, आनी ताचे आड आपलो निशेध म्हणून तांच्यानी देवळांतले समराधनेंत वांटो घेवपाचें बंद केलें.

जिणेंत झुजून जैतिवंत जावपाक बळाची गरज आसा आनी तें बळ बुद्धी, गिन्यान आनी दुडू हांचेर आदारून आसा अशें भुरगेपणांतल्या अणभवांतल्यान तांका कळून आइल्लें. देखूनच ते गिन्यान आनी दुडू जोडपाचो आनी तांचो बरो वापर करपाचो प्रयत्न करित आयल्यात.

तांच्यानी बारा वर्साचे पिरायेर इंग्लीश लेखक आर.के. नारायणन हांगेली एक कथा मल्याळम भाशेंत अणकारून उजवाडा हाडपाचो प्रयत्न केलो. तांचो तो प्रयत्न सफळ जालो ना. णववे यत्तेंत शिकतना शाळेंतले हस्तलिखीत नेमाळ्यांत ते बरयतालें. पूण ते गंभीरतायेन बरोवपाक कॉलेजांत शिकतना लागलें आनी ह्याच वेळार कोंकण जनता म्हयनाळ्यांत तांच्यो पयलींच्यो कांय कथा उजवाडा आयल्यो.

कॉलेजांत शिकतालें, तेन्नाच ते कोंकणी कथा बरयतालें. पूण तेन्ना तांका कोंकणी विशीं खास अशें कांय दिसूंक नाशिल्लें. पूण जेन्ना 1978 वर्सा अखिल भारतीय कोंकणी परिशदेचें कोच्ची अधिवेशन जालें आनी तेन्ना कोंकणी समाजाचो, साहित्याचो, संस्कृतीचो दिश्टावो तांका जालो. तांचे कोंकणीपण जागें जालें आनी तांका तांची अभिव्यक्तीची भास मेळ्ळी.

तांच्या घरांत पुस्तकांची एक आलमार आशिल्ली जातूंत मातृभूमी (मल्याळम) दैनीक आनी साताळें, भवन्स जर्नल (इंग्लीश) आदींच्यो पोन्न्यो प्रती दाळून दवरिल्ल्यो, हें शाळेंत शिकतनाच लक्षांत तांच्या आयलें. तांचो आजो तांका पुस्तकां वाचपाक प्रेरणा दिताले. तांचे बापोलभाव खूब वाचतालें. ते सहजपणान पुस्तकां आनी नेमाळीं काडून चाळपाक लागले आनी तांच्यात ती वाचपाची उस्तुकताय निर्माण जाली. वाचता वाचता तांका कथा साहित्याची गोडी लागली आनी वाचप एक घट संवय जाली. ते धावेंत शिकतना, पाठ्य पुस्तकां परस मल्याळ्म कादंबरीच चड वाचतालें. तांच्यानी त्या वर्सा आनी उप्रांतच्या एका वर्सांत मल्याळम भाशेच्यो सगळ्यो कादंबरी वाचून काडल्यो. मातृभूमी साताळ्यांत बंगाली, मराठी आदी भारतीय भाशांतल्यान अणकारिल्ल्यो कथा-कादंबरीय तांका वाचपाक मेळ्ळ्यो. मागीर त्या वाचनाक लागून साहित्य निर्मितीचें स्फुरण तांका जालें.

तांका साहित्याचे सगळे प्रकार आवडटात. सुरवातीक तांच्यानी कविता, नाटकुलें आदी बरोवपाचो प्रयत्न केलो. पूण कविता आनी नाटकाच्या प्रकारा परस तांचे अभिव्यक्तीक कथा साहित्य चड बरें जावपाक लागलें. कथा साहित्यांत कथानक, भावनां आनी विचारच न्हय, कविता आनी नाट्य बी आस्पावपाक जाता.

कॉलेजांत शिकतालें, तेन्नाच कोंकणी कथा बरयतालें. पूण कोंकणी विशीं खास अशें तांका कांय दिसूंक नाशिल्लें. पूण 1978 वर्सा अखिल भारतीय कोंकणी परिशदेचें कोच्ची अधिवेशन जालें आनी तेन्ना कोंकणी समाजाचो, साहित्याचो, संस्कृतीचो दिश्टावो तांका जालो. तांच्यातलें कोंकणीपण जागें जालें आनी तांका तांची अभिव्यक्तीची भास मेळ्ळी. ते इंग्लीश भाशेंतल्यान लेगीत बरप करतात.

तांच्यो आता मेरेन प्रथिवै नम: (नवलिका, 1986) अंतर आयामी (कथा संग्रह, 1991), चवकी (अणकार, 1997), कोंकणी चळवळ आनी माधव मंजुनाथ शानभाग (संपादित, 2005) सूफीन सांगिल्ली काणी (अणकार, 2009), काळ (अणकार, 2010) सारकिल्ली पुस्तकां प्रकाशीत जाल्यात.

तांका पयले इनाम कविते खातीर मेळिल्लें. ते भायर तांका अंतर आयामी खातीर 1993 वर्सा दो. टी.एम.ए. पै पुरस्कार आनी 1994 वर्सा साहित्य अकादेमी पुरस्कार, चवकी खातीर 2002 वर्सा साहित्य अकादेमीचो अणकार पुरस्कार, सूफीन सांगिल्ली काणी खातीर 2010 वर्सा कोंकणी कला साहित्य केंद्र (कुडचडें) पुरस्कार फावो जाल्यात.

इंग्लीश, हिंदी, कन्नड, मराठी आनी मल्याळम भाशानी तांच्या कथांचो अणकार जाला. तांच्या वेंचीक कथांचो कन्नड अणकार पुस्तक रूपान (ऋतु संक्रमणा) उजवाडा आयला. तांच्या अंतर आयामी संग्रहाचोय कन्नड भाशेंत अनुवाद जावपाचो आसा (कन्नड अनुवाद दो. गीता शेणै हिणे केला). तशेंच फाटल्या वीस वर्सांत बरयल्ल्यो कांय वेंचीक कथा पुस्तक रूपान येवपाचें आसा. दोन कादंबरींची तयारी जायत आसा. परिसंवादानी सादर केल्लीं कांय प्रबंधांय पुस्तक रूपान प्रकाशीत करपाचो तांचो विचार आसा.

शाळेंत वचचे पयलींच एकदां तांच्या बापोलयान एक चित्रांचें पुस्तक तांका भेटयल्लें. तेन्नाची उचांबळाय आनी आनंद प्रकट करपाक तांका उतरां मेळनांत. मागीर बारा-तेरा वर्सांचे पिरायेर वाचपाखातीर मल्याळा मनोरमा साताळें विकतें घेवन येतनाय तसलीच उचांबळाय तांका जाल्ली. तांच्या आयुश्यांत आठ-णव वर्साचे पिरायेर एक गजाल घडिल्ली. शेनवारा शाळा बंद आशिल्ली. भायर एक सारखो पावस पडटालो आनी काळोख जाल्लो.

भायर वचून खेळपाक उपाय नाशिल्लो. शीं खातालें, वाज आयिल्लो. वचून पांगरून बसलों. दोळे झेमेले. केन्ना तरी रोखडीच जाग आयली, तेन्ना आवय रांदचे कुडींत कितें तरी करताली. उठून थंय गेलों, दांत घासपाक काथो काडून गुळी करपाक लागलों (तेन्ना टूथ ब्रश नाशिल्लें). आवयन हासत विचारलें: “आरे, कितें करता? फालें जावंक ना!’’ म्हाका म्हज्या मूर्खपणाच्या विचारा परस खोशीच जाली: ही शेनवाराची सांज! म्हळ्यार आनीक एका दिसाची - आयताराची – सुटी आसा!

ताचें उप्रांत ताच्या जिणेंत खोशीच्यो खूब गजाली घडल्यात, पूण आनंदाचे इतले बरे प्रसंग तांच्या जिणेंत परत केन्नाय घडूंक ना. तांच्यानी ल्हान व्हड, कोडूं अणभव जायते भोगल्यात. पूण ते मनांत घेवन भोंवपाची संवय तांका ना.

जल्म आनी मरण आमच्या हातांत ना. पूण मर मेरेन आमी जें कितें करपाचें, तें आमी थारावं येता. जल्माक येवन गेल्ल्या अनंत कोटी मनशांनी आपले जिणेंत कितें जोडलां आनी ताणी हो संवसार सुदारपा खातीर कितें कितें केलें हें सगळें समजून घेवपाचो प्रयत्न करतां.

जिणेचे हे अखंडीत व्हाळांत ते कुसकुटाचें एक कण म्हणपाचे विचार केन्ना केन्ना तांच्या मनांत येता. पूण तशें आसतनाय कितेंय करून जीण अर्थपूर्ण करूंयेता हाची खात्री तांका आसा.

आमचे भोंवतणीच्या समाजांत भितर रावन, त्या समाजाचो वांटो म्हणून, त्या समाजाखातीर बरें कितेंय करचें अशें तांका दिसता. त्या खातीर साहित्य एक उपाय अशें ते मानतां.

जिणेच्या सगळ्या क्षेत्रानी धर्म, जाती आनी भ्रश्टाचार हांचो प्रभाव सोंसपाचो न्हय इतलो वाडला. धर्म आनी जातीवादाचो प्रभाव पयलीं पासून आशिल्लो. तांचे आड शेंकड्यानी वर्सानी वैचारिक पांवड्यार झूज चलत आयलें तरीय तें फळादीक जावंक ना. उरफाटें ह्या घटकांक लागून विसाव्या शेंकड्यांत समाजांत मनीसपण चड चिड्डून गेलां म्हण तांका दुख दिसता.

धर्म एक मानसिक, बौद्धिक आनी आत्मिक अणभव म्हणून वैयक्तिक पांवड्यार रावपाक जाय आशिल्लो. पुण धर्मांचो हो तास उपेक्षित जायत आयला, समाजाची अस्मिताय निर्णय करपी घटक म्हणून धर्माचें दाखवण चड जायत आयलां. धार्मिक भावनेच्या ह्या दुरुपयोगाक लागूनच आमच्या देशांत – संवसारांतय - आकांतवाद वाडत आसा. ही प्रवृत्ती अशीच चल्ली जाल्यार समाजाचें विघटन जातलें असो हुसको तांका जाता.

फाटल्या दोन वर्सांत सबंद देशांत भ्रश्टाचारा विरुद्ध आंदोलनाचो नेट वाडिल्लो, तेन्ना कितेंय तरी बरें घडटलें, अशें तांका दिसतालें. तशें घडलें ना म्ह्ण तांका वायट दिसता.

एकोणिसाव्या शेंकड्यांतय, पश्चिमी पद्धतीच्या शिक्षणाक लागून जिणेच्या सगळ्या आंगानी म्हत्वाचें परिवर्तन जाल्लें. कला-साहित्य क्षेत्रानी तर नवे प्रकारच निर्माण जाले. इंगलीश भाशा आपणावन, तिचेर प्रभुत्व जोडून ब्रिटीश वेवस्थापनांत नोकरी करून्यय, तेन्ना कोण आपलें संस्कृतीक मूळ विसरूंक नाशिल्लो.

फाटल्या वीस वर्सानी जागतीकरणाक लागून भारतीय समाजांत परत एकदां समूल परिवर्तन जालां. पुण ह्या परिवर्तनाच्या वाऱ्यात सगळे कडेन भारतीय समाज आपलें मूळ तुटून पडिल्लो दिसता. आमकां आमची भास, कला, संस्कृती हाची कांय गरज ना, फकत एक इंगलीश भास पुरो अशें दिसपाक लागलां. गोंय धरून जायत्या राज्यानी मांय भाशेंत मुळावें शिक्षण दिवपाची वेवस्था मोडून उडोवपाची मानसिकता आनी प्रक्रिया बळादीक जाल्ली दिसता. सगळो संवसार एक-भाशिक/संस्कृतीक करपाची ही मनोवृत्ती भिरांकूळ अशें तांका दिसता.

आमचो समाज म्हळ्यार कोंकणी भाशिक समाज अशें धरून ते सांगता – भारतांत इतर कडेन दिसून येता ते सगळे बरे वायट गूण आमच्या समाजांतूय दिसून येता. आनी जे प्रश्न इतर भाशिक समाजा मुखार आसात ते आमकाय लागू जातात. पुण आमच्यो कांय खाशेल्यो समस्या आसात.

आमचो समाज ल्हान समाज आनी इतिहासिक कारणांक लागून तो चार राज्यानी शिंपडून गेला. वेगवेगळ्या राज्यांत राबितो करून आशिल्ल्या कोंकणी मनशां मदें आमी सगळे एक भाशिक-सांस्कृतीक दायजाचे वारीश ही भावना – एकचाराची भावना - निर्माण जावंक जाय आशिल्ली. कोंकणी परिशदेन गेल्ल्या 75 वर्सानी केल्ल्या वावराक लागून कोंकणी भाशेचो अभिमान वाडला. पुण कोंकणी मनशां मदें भाशिक/सांस्कृतिक एकचार अजून घडूंक ना.

कोंकणीचो लिपीचो प्रश्न हो आमच्या समाजांतल्या वेगळेचाराचे भावनेचो आनीयेक तास म्हणूं येता. कोंकणी समाजाचे वेग वेगळे विभाग आपल्या आपल्या प्रादेशा कडेन/जाती-धर्माकडेन चड निश्टावान आसात, कोंकणी कडेन न्हय, अशें तांका दिसता. हेच मानसिकतेक लागून गोंयांत शिक्षण माध्यमाचो प्रश्न निर्माण जालो आनी कर्नाटकांत शिक्षणा खातीर दोन लिपींचो वापर जाता.

आकाराक लागून, शेंकड्यानी वर्सानी वेग वेगळ्या प्रदेशानी राबितो करून आशिल्ल्यान आनी केन्नाय राजाश्रय मेळूंक नाशिल्ल्यान कोंकणी भास, कला, संस्कृती आदी विशयांत आमचो समाज उदासीन आसलो. पुण आतां कोंकणीक मान्यताय मेळिल्ल्या उप्रांतय प्रगतीचो मार्ग उक्तो जाल्ल्या उप्रांतय भाशेचो फाव तितलो आनी जाय तसो वापर जायना. कोंकणी शाळा, शिक्षण घेवपी भुरगीं, कोंकणी पुस्तकांची विक्री, नेमाळ्यांचे वर्गणीदार हांचो आंकडो घेवन अभ्यास केलो तर हें स्पश्ट जातलें.

कोंकणी समाजाचो आकार आनी ताचे भितरली वेगळेचाराची भावना पळयली तर हो समाज जागतीकरणाच्या आनी इतर भाशिकांच्या चेपणांत मोडून वचपाची शक्यताय आसा – गोंयांत लेगीत. ही परिस्थिती अशीच उरली तर एक पिळगे उप्रांत कोंकणी भाशेचे कुडके कुडके जातले अशो भंय तांका दिसता.

फाटल्या कांय वर्सानी गोंयांत तशेंच गोंया भायर कोंकणी खातीर जायत्यो सुविधा जाल्यात, ही बरी गजाल. आनीक्य चड सुविधा निर्माण करपाची गरज आसा. तांका दिसता, कोंकणी मनशानी एकठांय येवन गोंय - कर्नाटक – केरळ - महाराष्ट्र सरकारांकडेन मागणी केली तर चड सुविधा उपलब्द जातल्योच.

आठ वर्सां पयलीं लिपीचेर आदारिल्लो विवाद कोंकणीचे प्रगतीक आड आयल्या. सद्द्या चड उणे तीच परिस्थिती आसा. कोंकणीचे फुडाराक बादा हाडपी ही परिस्थितीs बदलूंक जाय आनी ती बदलपाक मुद्दाम वावर करपाक जाय.