असूर

देवनागरी

Romi

The bas-relief of Samudra manthan from Angkor Wat, Cambodia, shows Vishnu in the center, in his Kurma avatar, with the asuras and the devas on either side. See an annotated version in the Wikimedia Commons.

असूर म्हळ्यार देवांचे दुस्मान. हांकां दुसरींय नांवां आसात, तीं अशीः दितीचे पूत देखून दैत्य. दनूचे पूत देखून दानव. हांणी धर्तरेचेर धा युगां राज्य केलें. तांचीं देवां आड बारा झुजां जालीं. तांणी देवांचेर जायते खेपे जैत मेळयलां. तैत्तिरीय ब्राह्मणांत ‘असूर’ शब्दाची व्याख्या अशी केल्या- ‘तेनासुना सुरानसृजत। तदसुराणामसुरत्वम्।’ अर्थ- त्या असून म्हळ्यार प्राणान (प्रजापतीन) तांकां निर्मिल्ले, देखून तांकां असूर म्हणटात. असूर उतराचो खरो अर्थ म्हल्यार प्राणवान, बळिश्ट, वीर्यवान पराक्रमी.

देव आनी असूर हे दोनूय प्रजापतीचे पूत. असूर व्हडले आनी देव धाकले. प्रजापतीन देवाक दिसाचे आनी असूरांक रातीचे उत्पन्न केले. (शतपथ ब्राह्मण). प्रजापतीन असूरांक अंधकार आनी माया ह्यो गजाली दिल्यो. देखून ते मायेची उपासना करूंक लागले. असूर हें उतर ऋग्वेदांत सुमार १०५ फावट आयलां. तातूंत ९० सुवातींचेर ताचो वापर देव ह्या अर्थान केला. ऋग्वेदांत वरुणाक आनी हेर देवांक असूर अशें म्हळां. अग्निदेवाक लेगीत असूर असो लेखला. हांचे पुरोयतपण भार्गवशुक्र हाचे कडेन आशिल्लें. असूर लोक खंयचे हाचेविशीं चार मतां आसात – असूर म्हळ्यार १. पूर्विल्ले सुमेरियन लोक. २. पूर्विल्ले असीरियन लोक ३. मगध वा दक्षिण बिहारांतले लोक ४. पूर्विल्ले इराणी अहुरमज्दाचे अनुयायी.

भारतांत आर्य संस्कृताय येवचें पयलीं असूर, दैत्य, दानव आनी नाग अशे वेगवेगळ्या संस्कृतायांचे समाज आशिल्ले. हे लोक आर्यांचे विरोधक आशिल्ले. ‘मेरु दोंगराचेर, अमरावती नगरांत देवांचो राबितो आसा. जाल्यार मेरु दोंगराचे खाल इरावती हे असूरांचे नगर आसा’, अशें सायणाचार्य हाणें बरयलां. भारताचे अस्तंत देगेक असूरांचीं राज्यां आशिल्लीं. गुजरातांतलें भृगुकच्छ (भडोच) ‘बलि’ ह्या असुरांची राजधानी आशिल्ली.

असूर लांबायेन ऊंच आनी कुडीन धश्टपुश्ट तशेंच बळिश्ट आशिल्ले अशें मूर्तिंतल्यान आनी फातरापट्यांतल्यान दिसून येता. ते केंस लांब दवरताले आनी खाडूय लांब दवरताले.ज्योतिशशास्त्राचेर तांचो उपाट भावार्थ आशिल्लो. झुजाक वचचे आदीं असूरांचे सैनिक सम्राट सदांच भविश्य पळोवन घेताले.

पूर्विल्ल्या अॅसीरियाची राजधानी म्हळ्यार निनेव्हे शार. ह्या शाराच्या उत्खननांत बाबिलोनी भाशांच्या ‘क्युनिफोर्म’ लिपींत विटांचेर बरयिल्ले कांय ग्रंथ मेळ्ळ्यात. तातूंत असूरांविशींची बरीच माहिती मेळटा. युफ्रातिस आनी तैग्रीस न्हंयचे देगेक रावपी पूर्विल्ल्या लोकांक ‘सेमाइट’ म्हणटात. असूर हे तांचेच वंशज अशें कांय विद्वानाचें मत आसा. सुमेरियन लोक असूरांचे शेजारी आशिल्ले. इ.स.प. १३८० च्या काळांत असूरांची शक्त खुबूच वाडली. तांणी बाबिलोनियाचेर जैत मेळयलें आनी थंय असूर साम्राज्याची थापणूक केली. इ.स.प. ७४६ ते ६२६ ह्या काळांत ज्या असूर सम्राटांनी असूर साम्राज्याचेर शेक चलयलो तातूंत तिग्लथ, पिलेसर, शालमनेसर, सारगन, सेन्नचेरीब, अस्सुरबनिपाल हे सम्राट खूब नामनेचे आसात.

व्हिन्सेंट श्रील हाणें असूर देवतांच्या दिल्ले वळेरेंत ‘असूर मझाझ’ ही एक देवता आसून तिचो संबंद अहुरमज्द ह्या झरतुष्ट्री देवतेकडेन जोडला. इराणी भाशेंत ‘अहुर’ हें उतर ‘असूर’ उतरा कडेन लागींचें आसून तें बऱ्या अर्थान तर कांय उतरां इराणी धर्मग्रंथ ‘अवेस्ता’ हातूंत बऱ्या अर्थान वापरांत आयलीं. हाचे उरफाटें कांय उतरां भारतांत बऱ्या अर्थाचीं जालीं जाल्यार ‘अवेस्ता’ धर्मग्रंथांत वायट अर्थाचीं. देखून, असूर उतराक ऋग्वेदा उपरांतच्या संस्कृतांत वायट अर्थ मेळ्ळो.

असुरांचीं आनी मनशांचीं लग्नां जाल्ल्याचीं उदाहरणां पुराणांत बरेचकडेन आसात. तांची प्रतिभा ऊंच पांवड्याची आशिल्ली. ते कलेचे मोगी आशिल्ल्यान तांकां चित्रकलेची खूब आवड आशिल्ली. असूर कलावंतांनी आपले कुशळ प्रतिभेन फातरांत कोरांतिल्लीं शिल्पां आनी चित्रां पळोवन आयज लेगीत पंडितांक आनी विद्वानांक अजाप जाता.

चित्र प्रदर्शन

• 
  Agni, Vedic god of fire, is 12 times glorified as 'asura' in Rigveda
• 
  Varuna, Vedic god of water, is 10 times glorified as 'asura' in Rigveda
• 
  Rudra, Vedic god (related to Shiva), is 6 times glorified as 'asura' in Rigveda
• 
  Indra, Vedic god, leader of the Devas on heavenly planets, in nine Vedic hymns is glorified as 'asura'.