इंद्र-2

संस्कृत भाशेचो व्याकरणकार. कथासरित्सागराच्या चवथ्या तरंगांत, पाणिनी आदी व्याकरणकारांचो एक संप्रदाय आसा अशें म्हळां. व्याडि, वररुचि आनी इंद्रदत्त हे त्या संप्रदायांत मुखेल आसात. ह्या व्याकरणकारांक ‘ऐंद्र’ म्हण्टाले. व्याकरणाच्या मळार पाणिनीचें म्हत्व वाडटकच हो संप्रदाय ना जालो. बर्नेल हाच्या मतान तोलकाप्पियम् ह्या तमिळ व्याकरणांत ऐंद्र पद्धतीचें अनुकरण आसा. पाणिनी, कात्यायन आनी हेर व्याकरणकार जाचो प्राचाम्, एके अशा उतरांनी उल्लेख करतात तो इंद्र आसूंये अशें भारतीय संस्कृतिकोशांत म्हळां. इंद्राचो व्याकरणग्रंथ सांपडना. अभिनव शाकटायनाच्या शब्दानुशासनांत ताचो उतारो पळोवंक मेळटा. बोपदेव आपल्या कविकल्पद्रुमांत इंद्राचो उल्लेख करता. इंद्राणी: देवांचो राजा इंद्र हाची बायल. तिका ‘शची’ अशें आनीक एक नांव आसा. ती सूक्तद्रष्टी आसली.

रामायण आनी पुराणांत तिका पुलोमा दैत्याची चली अशें म्हळां. तिच्या सोबीत, शिरवंत रुपाक भुलून सगळ्या देवतांमदल्या इंद्राम तिका पसंत केली, अशें तैत्तरीय ब्राह्मणांत सांगलां.इंद्रान तिका चोरून व्हेली आनी पुलोमा श्राप दीत म्हूण ताका जिवेशी मारलो. इंद्रावांगडा ती राजसभेंत बसताली. तिणें आपणाक पूत जावंचो हो हेत मनांत बाळगून गौरीव्रत केलें. तेवरवीं तिका जयंत हो पूत जालो, अशें कांय उल्लेख भविश्यपुराणांत (ब्राह्म. 22) सांपडटा. ऋग्वेदांत तिचे संबंदीच्यो जायत्यो ऋचा येतात. तातूंत तिचेविशीं फुडलीं म्हायती मेळटा. आपले सवतीचो मद जिरोवपाखातीर तिणें तिचेर मंत्रिल्ल्या पाळां-मुळांचो उपेग केल्लो (10.145). एका सूक्तांत तिचें तेज प्रगट जालां (10.86). इंद्र आपलेपरस वृषाकपीक चड मान दिता तो पळोवन ती तिडकता. मनशावरीच देवाच्या कुटुंबांत लेगीत झगडीं चलतात, हें त्या सुक्तावेल्यान समजता.

इंद्रणीक अखंड सवाशीण मानल्या. देखून, लग्नावेळार खास करून साकरपुड्यावेळार व्हंकलांनी तिची पूजा करपाची चाल कांयकडेन चलता. विदर्भांत इंद्राणीचें मंदीर आसा. थंय रुक्मिणी तिची पुजा करपाक गेल्ली अशें म्हण्टात. विदर्भांत इंद्र-इंद्राणी कांय लोकांचें कुलदैवत आसा. ओरिसांत इंद्राणीची एक व्हड मूर्त मेळ्ळ्या.