अमीबा

देवनागरी

Romi

Chaos carolinense

अमीबाः (वर्गः ऱ्हायझोपोडो, संघः प्रोटोझोआ.)

अमिबाच्या शरिरकची रचणूक सादी आसून तिचो आकार थाराविक आसना. तो एक सारको बदलत आसता. ताचें शरीर एकाच पेशींचें वा कोशिकेचें घडिल्लें आसून पातळ आनी लवचिक जीवद्रव्य कल्लांत(plasmalemma) धांपिल्लें आसता. ह्या कल्ल्या भितर जीवद्रव्य (protoplasm) आसता. ताच्या भायर आशिल्ल्या नितळ थराक बहिर्द्रव्य (ectoplasm) आनी उरिल्ल्या पातळ पूण कणांनी भरिल्ल्या भागाक अंतद्रर्व्य (endoplasm) म्हणटात. अंतद्रर्व्यांत आशिल्लें वाटकुळें केंद्र शरिरांतल्या चलनवलनाचेर नियंत्रण दवरता. ह्याच भागांत एक वा चड ल्हान-व्हड जावपी बुराक (compression lacuna) आसतात. शरीरा भितल्लो दाब नियंत्रीत करप आनी द्रव्यरूप पदार्थ कांय प्रमाणांत शरिराच्या भायर उडोवप हीं तांचीं मुखेल कार्यां. खार आनी गोड उदक, दमट जमीन अशा वातावरणांत अमीबाची वस्ती आसता. अमीबा वंशाच्यो जायत्यो जाती आसात. कांय जाती मनशाच्या सर्वसादारण नदरेक दिश्टी पडनातय. कांय जाती साद्या दोळ्यांक दिसतात. ‘अमीबा प्रोटिअस’ ही जात चडशी सगळे कडेन दिसता. अमीबा एका थाराविक आकारयेदो जातकच ताचे दोन कुडके जावन तांची प्रजनन क्रिया सुरू जाता. ह्या शरिरांत दोन कुडके जावन ताचे दोन वेगळे प्राणी जातात. बारीक सूक्ष्मजंतू, डायाटम आनी जैव पदार्थांचे कण ही अमिबाची खावड जावन आसा. आपल्या शरिरांतल्यान भायर सरिल्ल्या बोटावरी फागुरांनी (Process Pseudopodium) आपली खावड ओडून ती आपल्या जीवद्रव्यांत घेता. खावडीच्या भोंवतणी उदकाचो ल्हानसो थर आसता. हाका अन्न-रिक्तिका फुटून मल वा घाण भायर उडयता. फागूराचो उपेग चलपा खातीरय जाता. अमीबा ज्या उदकांत रावता, तातूंत विरगळिल्लो ऑक्सिजन, विसरणान (diffusion) जीवद्रव्य कल्लांतल्यान शरिरांत वता आनी तातूंत उत्पन्न जावपी कार्बन डाय-ऑक्साइट भायर पडटा. चयापचयाक लागून (शरीरांत सतत जावपी भौतिक आनी रसायनीक घडणुकांक लागून) उत्पन्न जावपी यूरियावरी निरुपयोगी पदार्थ जीवद्रव्यकलांतल्यान भायर वतात.

रोगः

अमिबाच्यो जायत्यो जाती विंगड विंगड प्राण्याच्या अन्नमार्गांत परजीवी आसतात. तातूंतल्यो कांय रोगाचो प्रसार करतात. एंटामीबा हिस्टॉलिटिक ह्या प्रजीवाच्या (protozoa) संपर्कान व्हडल्या आंतकड्यांच्या आनी भितरल्या इंद्रियांच्या शोथाक(दाहयुक्त सुजीक) ‘अमिबाजन्य विकार’ म्हणटात.

चिकित्साः

एमेटीन, डाय-ओयोडोक्विन, सोमल क्लोरोक्विन हीं वखदां अमिबाच्या रोगाचेर गुणकारी आसतात. प्रतिजैव वखदांमदीं ‘टेरामायसीन’ म्हत्वाचें आसता. अमिबाच्यो श्वसन आनी उत्सर्जन क्रिया सगळ्या पृष्ठावेल्यान (sheet plane) जातात, कठीण परिस्थितींत एका पदार्थाच्या स्त्रवणान आपल्या शरिरा भोंवतणी संरक्षक पुटी निर्माण करून अनुकूल परिस्थितींत अमीबा तातूंतल्यान भायर सरता.

चित्र प्रदर्शन

Foraminifera have reticulose (net-like) pseudopods

Amoeba phagocytosis

Neutrophil (white blood cell) engulfing anthrax bacteria

The first illustration of an amoeboid, from Roesel von Rosenhof's Insecten-Belustigung (1755).