अभिषेक(अपशेक)

अभिषेक(अपशेक) :

‘अभिषेक’ ह्या शब्दाचो अर्थ संस्कृतांत सभोवतीं सगळे वटेन शिंपप असो जाता. पवित्र तीर्थांचें न्हण असोय ताचो अर्थ जाता. वेदकालांत राजाक जेन्ना राज्याचें अधिकारपद दिताले तेन्ना तरेकवार मंत्र गावन राजाच्या माथ्यार उदक शिंपून ताका शुध्द करताले. हे विधीक ‘अभिषेक’ अशें म्हणटाले. अभिषेकाचे मंत्र म्हणटना, ‘इंद्र, वरूण, अश्विदेव आदी देव देवतांच्या बळग्यांचो हो अभिषेक हांव करतां.’ अशें पुरोयत म्हणटाले. पूर्विल्ल्या काळांत फकत राजांचोच अभिषेक जातालो. भारत सोडल्यार चडशा देशांनी रगताचो अभिषेक करताले आनी ताका लागून कुडींत ताकद तयार जाता असें मानताले.महाभारतांत सम्राट आनी महाराजा हांच्या राज्यभिषेकाचे वर्णन आयलां. भारतीय झुजा उपरांत युधिष्ठिराक अभिषेक जाल्ल्याचें वर्णन महाभारतांत आसा. (शांतिपर्वः 40.24). वनवासाक सावन परत येतकच प्रभू रामचंद्र केल्ल्या अभिषेकाचें वर्णन कालिदास एका श्लोकांत असें केलां.

सरित्समुद्रान सरसीश्च गत्वा

रक्षः कपीन्दैरुपपादितानि।

तस्यापतन मूर्ध्नि जलानि जिष्णो-

र्विन्ध्यस्य मेघप्रभवा इवापः।।

(रघुवंशः 14.8)

अर्थः ‘राकेसांच्या आनी वानरांच्या मुखेल्यांनी वेगवेगळ्या न्हंयो, दर्या, तळीं हातूंतल्यान हाडिल्लें उदक विंध्य पर्वताच्या माथ्यार कुपांतल्यान पावस पडचो त्याचप्रमाण प्रभू रामाच्या माथ्यार पडलें.’ सम्राट अशेकान कलिंग जैता उपरांत चार वर्सांनी आपलो राज्याभिषेक करून घेतिल्लो. फुडें-फुडें अमात्य, राजे आनी राजपुरोयत हांचोय अभिषेक जातालो असें हर्षचरित्रावेल्यान दिसून येता. ‘पुण्यभिषेक’ नांवांच्या आनीक एका अभिषेकाचें सविस्तार वर्णन अथर्वपरिशिष्ट 4, बृहतसंहिता आनी कालिकापुराण ह्या ग्रंथांत आसा. ह्या विधीचें खाशेलपण म्हळ्यार चंद्र-पुष्य हांच्या योगाचेर हो अभिषेक करताले. ह्याच योगावरवीं इंद्रान असुरांचेर जैत मेळयल्लें. बौध्द कल्पने प्रमाण बोधिसत्वाचो युवराज्याभिषेक आनी अभिनिष्क्रमण ह्यो दोनूय घडणुको ह्याच योगहाक लागून घडल्यो. वेदकाळांतल्या अभिषेकाची सादारण पद्दत अशी- अभिषेकाच्या आदले दिसा राजा विधीयुक्त न्हाण घेतालो. अभिषेकाच्या वेळार वा पयलीं तो आपले मंत्री वेचून काडटालो. राणी,धवो सुणो, धवो बैल, धवें छत्र आनी चामर (चंवरी) हीं राजरत्नां घेतालो. भांगराचें शिंवासन नाजाल्यार भद्रासन तयार करून तें वागाच्या चामड्यान धांपताले सातसमुद्रांचें उदक, म्होंव, दूद आनी धंय ह्या जिनसांनी भरिल्लो भांगराकलश शिंवासना कडेन दवरताले. अभिषेकाचें हेर सामान अशेः वड, रुमड, पिंपळ आनी केळ ह्या झाडांच्या लांकडापसून तयार केल्लीं आयदनां, कांग आनी सवाद ह्या कड्डणाचीं कणसां, रुमडाची बाज, चमच्याच्या आकाराचें एक यज्ञपात्र आनी ताळी. राजा राणयेवांगडा आपल्या शिंवासनाचेर बसतकच पुरोयता वांगडा हेर ब्राह्मण, मंत्री, सोयरे, प्रजानन राजाक अभिषेक करताले. उपरांत राजा इंद्राचें स्तवन करतालो. पुरोयत,उपाध्याय हांकां तो दक्षिणा दितालो. मागीर शांतीमंत्राचे पाठ जाताले. अग्निपुराण आनी मानसार हातूंत अशे सांगलां की राजा राजधानीच्या नगराक एक प्रदक्षिणा घालतालो आनी मागीर अभिषेक सुवालो सोंपतालो. अभिषेका वेळार राज्यांत सगळ्याक खोस मनयताले आनी कैद्यांक मुक्त करताले. अशेच तरेन महाराश्ट्रांत शिवाजीन काशीचो नामनेचो विद्वान गागाभट्ट हाचे कडल्यान आपलो राज्याभिषेक करून घेतिल्लो. पुर्विल्ल्या कालांत किरिस्तांव राजे पोपा कडल्यान राज्याभिषेक करून घेताले. किरिस्तांव धर्मांत तेलान वा उदकान अभिषेक करतात. इब्री उतर ‘मसीह’ आनी ग्रीक उतर ‘ख्रिस्त’ हाचो अर्थूच ‘अभिषेक जाल्लो’ असो जाता. जेजूचो अभिषेक पवित्र आत्म्याच्या बळग्यान जाल्लो अशें मानतात. जोजूच्या शिश्यांचो अभिषेक देवा कडल्यान जालो अशें मानतात. देवाचे नवे मुर्तीची थापणूक करतना तिका अभिषेक करपाची पद्दत आसा. देवाच्या षोडशोपचार पुजेंत पंचामृत न्हाणा उपरांत महाअभिषेक करतात. हो अभिषेक करतना शिवा खातीर रुद्राध्याय, विष्णू खातीर पुरूशसुक्त वा पवमान पंचसुक्त, गणपती खातीर गणपति-अथर्वशिर्ष, देवी खातीर श्रीसूक्त आनी सुर्या खातीर सुर्यांची सुक्तां म्हणटात. पुण्यवचनांत यजमान दांपत्याक आनीलग्नांत नवऱ्या व्हंकलेचेर अभिषेक करतात. हाका ‘अमृताभिषेक’ अशें म्हणटात. हो अभिषेक दुर्वा, पानां, फुलां आनी पवित्र उदकान (तीर्थान) करतात.