उज्जैन

विकिपीडिया कडल्यान
देवनागरी
     

मध्यप्रदेश राज्यांतलें नामनेचें तीर्थक्षेत्र आनी एक इतिहासीक शार. लोकसंख्या 2,09,118 (1981). इंदूर सावन 56 किमी. अंतराचेर आनी उत्तरेक क्षिप्रा न्हंयचे उदेंत देगेर हें शार वसलां. भोपाळ-नागादा आनी रतलाम-कोटा ह्या रेल्वेमार्गावेलें हें प्रस्थानक.ह्या शारांक ‘उज्जयिनी’ वा ‘अवंती’ अशेंय नांव आसा. पुराणकाळांत शंकरान ह्या जाग्यार त्रिपुरासुराचेर जैत जोडिल्लें म्हूण हे सुवातीक उज्जयिनी अशें नांव पडलें अशें स्कंदपुराणांतल्या आवंत्य खंडांत सांगलां. अशोकाच्या शिलालेखांत हे सुवातीक ‘उजेनी’ अशें म्हळां. पेरिप्लस आनी टॉलेमी ह्या भोंवडोकारांनी ताका ‘ओजेनी’ अशें नांव दिलां. स्कंदपुराणावेल्यान ह्या नगराक कनकशृंग, कुशस्थली, अवंती, उज्जयिनी, पद्मावती, सुमुदवती, अमरावती आनी विशाला अशीं नांवां मेळाटात.

उज्जैन आर्यवर्तांतल्या पवित्र सप्तपुरांतलें एक आसा. श्रीकृष्ण, बलराम आनी सुदामी हांचो गुरू सांदीपनी हांचो आश्रम हांगा आशिल्लो. देव आनी दानव हांऩी केल्ल्या समुद्रामंथनातल्यान अमृतघट आयिल्लो आनी त्या घटांतले कांय थेंबे उज्जैन, हरिश्वर, प्रयाग आनी नासिक हांगा पडिल्ले, अशें पुराणांत सांगलां. देखून, ह्या शारांनी कुंभमेळ भरता. हो रुंभमेळ दर बारा वर्सांनी गुरू वृश्चिक राशींत येतकच भरता.

पूर्विल्लें उज्जैन नगर आतांच्या उज्जैन नहराचे उत्तरेक क्षिप्रा न्हंयचे उजवे देगेर आसा.भोवतणचे भुयेपरस हें ठिकाण 30-40 फूट ऊंच आसा. रपोरन्या उज्जैन मगराक हालीं गड अशें म्हण्टात. ह्या नगराचो विस्तार दक्षिण-उत्तर सुमार एक मैल आनी उदेंत-अस्तंत सुमार पाऊण मैल आशिल्लो. पूण नगराचीं उपनगरां मात पयस पयस पातळिल्लीं आशिल्लीं. पयलीं जे सुवातेर महाकालवन आशिल्लें, थंय आतांचें उज्जैन शार आसा. पूर्विल्लें उज्जैन मात उसू पडलां.

पूर्विल्ल्या साहित्यांत उज्जैनाचे खूबशे उल्लेख मेळटात. मौर्य काळांत मालव प्रदेशांत सुराष्ट्र, लाट, माळवा, कच्छ, सिंध आनी उत्तर कोंकण हांचो आस्पाव जातालो. उज्जैन ह्या सगळ्या प्रदेशांची राजधानी आशिल्लीं. मौर्यां उपरांत गंधर्वसेनाच्या (गर्दभिल्ल) राजवंशान मालव देशार राज्य केलें. कांय काळाउपरांत हांगा शकांचें राज्य आयलें. फुडें विक्रमादित्यान शकांक हारोवन माळव्याचेर आपली सत्ता गाजयली. पूण इ.स. 75 च्या सुमाराक हें शार शकांनी परतें आपल्या शेकातळा घेतलें आनी फुडें सुमार तिनशीं वर्सां राज्य केलें. चवथ्या शेंकड्यांच्या शेवटाक सम्राट चंद्रगुप्त विक्रमादित्या उपरांत उज्जैन नगराची खूब भरभराट जाली. ब्राह्मण,बौद्ध आनी जैन ह्या तीनूय धर्मांचें हें शिक्षणाचें केंद्र आसा. हांगा ज्योतिशशास्त्राविशींचें उंचेल्या पांवड्यावेलें शिक्षण मेळाटा. गुप्त काळांत संस्कृत काव्य आनी नाट्यशास्त्र हांच्या उच्च शिक्षणाचें हें व्हड केंद्र आशिल्लें कालिदास भवभूति, भारवी, भर्तृहरि आदी कवी हांगा बरोच काळमेरेन राविल्ले.

महाराजा जयसिंहान हांगा एक वेधशाळा बांदिल्ली. जयसिंह हो ज्योतिशशास्त्रांतलो व्हड विद्वान आशिल्लो. णव्य ते धाव्या शेंकड्यामेरेन उज्जैन परमाराची राजधानी आशिल्ली. 1235 त अल्तमशान ह्या शाराचो नाश केलो. तेन्नासावन उज्जैन मुसलमानांचे सत्तेखाला आशिल्लें.ताचेउपरांत उज्जैन मराठ्यांकडेन आयलें आनी फुडेंमेरेन ती शिंद्यांची राजधानी आशिल्ली.

भारत भूंयचो मदलो रेखांश उज्जैन शारासावन वता. भारतीय खगोलशास्त्रज्ञांच्या मतान उजैन हें नगर शून्य रेखांशाचेर वसलां. भूगोलकारांनी हांगाच्यान रेखांश मेजपाची चाल सुरू केली.

धान्य, कापूस, कापड, अफू, हांची ही बाजारपेठ आसा. हांगा कपड्याच्यो गिरणी आसात.तशेंच हातमाग, होजिअरी, तेल, बर्फ, रंगकाम, मिठाई आदींचे कारखाने आसात. 1957 वर्सा स्थापन जाल्लें विक्रम विद्यापीठ हांगा आसा. हांगाची पळोवपासारकी थळां म्हळ्यार राजा जयसिंहान बांदिल्ली ‘जंतर मंतर’ वेधशाळा, भुंयेंतल्यान खणून काडिल्ल्यो आदल्यो काळावेल्यो इतिहासीक वस्तू. 51 शक्तीपिठांतलें उज्जैन हें एक शक्तिपीठ. हांगा स्तीचो कोपर गळून पडिल्लो देखून, हें शक्तिपीठ जालां अशें म्हण्टात. हांगाच्या देवळांत देवीच्यो मूर्ती नाज्यार कोपराची पूजा जाता.

बारा ज्योतिर्लिंगांतलें श्री महाकालेश्वराचें हें थळ आसा. हांगाच्या नामनेच्या महाकाल देवळाक पांच माळे आसून तातूंतलो एक माळो भुंयेपोंदा आसा. विक्रमादित्याचें यादस्तीक म्हूण हांगा विक्रमस्मृतीमंदीर बांदिल्लें. ह्या मंदिराची बुन्याद 1951 त डॉ. राजेंद्रप्रसाद हाणें घाल्ली.

इ.स. 1955 ते 1958 त हांगा भारतांतल्या पुराणवसतू संशोधन खात्यान उत्खनन केलें.हातूंत इ.स. सातवो शेंकडो ते मुसलमानाच्या काळामेरेन आशिल्ले लोकवस्तीचो खुबसो पुरावो मेळटा. हो मुळांत 74 मी. रूंद आनी 7.37 मी. उंचायेचो आशिल्लो. ह्या प्राकाराचे भायलेवटेन मेळटा. 46.32 मी. रुंदायेचो फोंड मेळ्ळो. हो प्राकार न्हंयवटेन लांकडी फळ्यो घालून घट्ट केल्लो.नगरांतलो घरांची बांदावळ मातयेची आसली. लोखणी हत्यारां, मणी, चक्राचेर तयार केल्लीं तरेकवार मृत्पात्रां आनी कच्चें लोखण खुबशा प्रमाणांत मेळ्ळें. इ.स. 500 ते 200 ह्या काळांत हें फोंड विटांनी बांदिल्लें. हांगाचीं मातयेचीं घरां, मणी तयार करपाची भाटी, कांसाराची भाटी, बांयो आदी अवशेशांवेल्यान ह्या काळांत थंयच्या लोकांची जीण समृद्ध आशिल्ली अशें दिसता.

"https://gom.wikipedia.org/w/index.php?title=उज्जैन&oldid=200784" चे कडल्यान परतून मेळयलें