कवासो (हातो)

(मराठी-केवडा, केतकी; हिंदी-केवरा,केटंगी; गुजराती-केवडी; कन्नड-केदगे, मुंडिगे; संस्कृत-केतक;गंध-पुष्प; इंग्लीश-स्क्रू पाइन;लॅटीन-पॅंडॅनस ओडोरॅटिसीमस;कूळ-पॅंडॅनेसी). भारतीय व्दीपकल्पाचे उदेंत आनी अस्तंत देगेर,तेचपरी ओरिसा, मध्यप्रदेश, सुंदरबन, ब्रह्मदेश, दमान जुंवे आदी वाठारांनी कवासो जाता.कवाशाक ‘हातो’ अशेंय म्हण्टात. कवाशाचें झाड सावें उदक आशिल्लया न्हयंयां-व्हाळांचे देगेरजाता. ताका झाड म्हणच बदला ‘झील’ म्हणपच जातले. ताचें कांड लांबट वाटकुळें आसता. मूळ कांडाक खांदयो चड नासतात, फांट्याक मात चड आसतात. पानां सुकून झडटकच कांडाक वाटकुळे उपरांत ह्या कोंबांची खांदी जाता. दोन पानांमदीं जागो साप उणो आशिल्ल्यान,पयसुल्ल्यान पळेतल्याक कवाशाचें झाड म्हळ्यार सगळीं पानांच-पानां कशें दिसता. कांडाच्या मुळाकडल्या भागाक भायल्यान बारीक-बारीक लांब पाळां येतात. ह्या पाळांचो अर्दो भाग जमनींत भितर वता जाल्यार अर्दो भाग वयर दिसता. हीं पाळां खूब बारीक-बारीक आशिल्ल्यान तीं झाडाक घट धरतात; तशेंच हीं पाळां मातयेक घट बसतात, देखून माती व्हांवन वचूंक पावना.कवाशांची पानां लांब आसतात. पानांचो रंग पाचवो आसता. ताच्यो दोनूय कुशी पातळ ब्लेडीभशेन आसतात. खरवतीच्या दांतांभशेन त्यो खरखरीत आसतात. पानांक मदीं एक कांटयाळी शीर आसता. कवाशाचें झाड तेंगशेर फुलता. सादारणपणान जाका लोक कवाशाचें फूल म्हण्टात तें खरेपणान एक बोण. केळीच्या बोणाभशेन ह्या बोणाक चारूय कुशींनी एकार एक अशीं पातीं दाटिल्लीं आसतात. ह्या पातयांचो रंग हळडुवो आसता. दर एके पातयेपोंदा एक एक स्वतंत्र फूल आसता. ख-या अर्थान कवाशाची ही पाती म्हळ्यार एक पानच. पूण तें फुलावांगडा आशिल्ल्यान ताचो रंग हळडुवो आसता. सगळ्यांत वयली कवाशाची पाती आनी ते पातये पोंदचें फूल आकारान मोटें, रंगान गाड आनी वासान बरें आसता. जशी जशी एक एक पाती काडली, तसो तसो पातयेचो आनी फुलाचो आकार, रंग आनी गंध कमी कमी जायत वता. कवाशाचें फूल पळोवपाक एक कणस कशें दिसता ताच्या आंगाक बारीक बारीक कुसां कशीं आसतात. हें कणस फांफडीत जाल्यार तातूंतल्यान धवो पिठो कसो झडटा. वास येता तो ह्या पिठ्याकूच. फूल काडनासतना उल्लें जाल्यार ताच्यापसून अनसासारकें दिसपी फळ जाता. हें फळ पिकतकच फुटना. पूण आपोआप सुकूंक लागता. तें गोड नासता आनी तें खायनात. कवाशाच्या फुलाचो बायलांक माळपाखातीर आनी देवाक घालपाखातीर उपेग जाता. पुराय तेयार जाल्ल्या कवाशाच्या फुलापसून तेल काडटात. ह्या तेलापसून कवाशाचें अत्तर तयार करतात. पूर्विल्ल्या काळार लेगीत हें उत्तर लोक काडटाले. शाबू,सौदर्यप्रसाधनां, तंबाखू,उजवाती हातूंत वासाखातीर ह्या तेलाचो उपेग जाता. जेवणा-खाणाच्या कांय पदार्थातूय वास हाडपाखातीर ह्या तेलाचो वापर करतात. तकली उसळप आनी संधीवात ह्या सारक्या दुखण्यांचेर कवाशाच्या तेलाचो उपेग जाता.घराचें पाखें, शेंद-यो,दोरयो,तोपयो,पांटले,पोतयो ह्यो वस्तू पानांपसून तयार करतात. मूळांपसून रंगोवपाचे ब्रश करतात. देवी, कुश्टरोग, उपदंश, खोरोज, कोड आदी दुयेंसां बरीं करपाक कवाशाच्या पानांचो उपेग जाता. बोणकी ही कवाशाचीच एक जात. तिच्या फुलाचो वास कमी आनी रंग धवसार हळडुवो आसता.