कामगारा कायदे

कामगारा कायदे कामगारांची मजुरीम नोकरेच्यो आटी, कारखान्यांतली वेवस्था, नितळसाण, भलायकी, कामाचीं वरां आनी कामगार मालक संबंद हांचे विशींच्या कायद्यांक ‘कामगांर कायदे’ अशें म्हण्टात. संवसारांतल्या सगळ्या देशांनी कामगार कायदे प्रचलित आसात. जशे जशे उद्धेगधंदे आनी वेवसाय वाडपाक लागतात, तशी तशी कामगार वर्गाचे सुरक्षिततेखातीर कामगार कायदे लागू करपाची गरज उप्रासता. ह्या कायध्यांच्यो तरतुदी आनी तत्वां विंगड विंगड देशांत थंयचे परिस्थिती प्रमाण बदलतात.

उद्धेगीक मळार फुडारिल्ल्या देशांत कामगार संघटनांचे मोटें बळ आसा. हाका लागून कामगारांचें संरक्षण आनी हीत हें कामगार संघटना आनी कारखानदार वर्ग हांचे मजगतीं कबलात जावन थारता. ह्या देशांतल्या कामगार कायध्यांइतली अंमलबजावणी जायना. ज्या देशांनी कामगार संघटनांक व्हडलेंशें बळ ना, थंय कामगारांक फकत कायध्याचोच आदार घेवंचो पडटा. हिंदुस्थानांत ब्रिटिशांचे मुस्तींत कायध्यांची सुरवात जाली, ताचे फाटलो मूळ हेत हो: कारखान्यांची काम करपाक कामगार मेळचे आनी तांणी मदींच काम सोडून बचचें न्हय़. कामगारांनी मदींच काम सोडलें जाल्यार तो फौजदारी स्वरुपाचो गुन्यांव मानताले आनी तांकां ख्यास्त फर्मायताले. १९५९ वर्सा, कामगार करारभंग अधिनेम आनी १८६० वर्सा मालक कामगार तंटो (dispute) अधिनेम चालीक लागलो. पूण हे कायदे अन्याय आनी जुलूम करपी स्वरुपाचे आशिल्ल्या कारणान १९२० वर्सा उपरांतल्या काळांत रद्द जाले.

हिंदुस्थानांत कामगार-कल्याण विशींचो पयलो कायदो १८८१ वर्सा कारखान्याच्या अधिनेमाच्या स्वरुपांत अंमलात आयलो. इंग्लंडांतल्या कारखानदारांच्या दबावाक लागून हो कायदो आयलो. मुंबय, कलकत्ता, अहमदाबाद ह्या शारांनी ज्यो कापडाच्यो गिरणी आसल्यो तातूंत काम करपी बायलां-भुरग्याच्या कामाविशीं कांयच नेम नासले आनी कामाच्या वरांचो सुमार नासलो. हाका लागून हांगा तयार जावपी माला वांगडा सर्त करप हें ब्रिटीश कारखानदारांक कठीण जावपाक लागलें. हिंदुस्थानातल्या काराखान्यांनी कामांचीं वरां आनी बायलां-भुरगीं हांच्या कामाविशीं पध्दतशीर नेम थारावचे अशी मागणी सगळ्या पांवड्याचेर जावपाक लागली. हिंदुस्थानांतल्या कांय समाजसुधारकांनीय हे येवजणेक तेंको दिलो. अशें तरेन हो अधिनेम चालीक लागलो.

पूण हो अधिनेम सामको मुळाव्या स्वरुपाचो आशिल्लो. कांय काळा उपरांत, कामगार आनी कारखानदार हांचे सुचोवणेवयल्यान १८९१ वर्सा ह्या कायध्यांत सुदारणा जाली. १९११ आनी १९२२ वर्सांनी सुदारणा केल्ल्या कायध्यांत दादल्यांच्या कामांच्या वरांचेरुय बंधन घालें. १९२२ वर्सा केल्ल्या नेमाप्रमाण कामाच्या वरांचें दिसाक धा आनी सप्तकाक साठ अशें प्रमाण थारायलें. सप्तकाक एका दिसाची सुटी, कामाच्या दिसांनी मदीं एका वराची सुटी, बायलांक रातचें काम आसचें न्हय अशा मुखेल येवजण्यांचो तातूंत आस्पाव आशिल्लो. मागीरच्या काळांतूय ह्या कायध्यांनी गरजेप्रमाण फाव ते बदल घडोवन हाडले.

कामगार कायध्यांविशीं १९१९ वर्सा नवें पर्व सुरु जालें. कामगार कायध्यांक मध्यवर्ती सरकार आनी प्रांतीय सरकार हांचेकडसून मंजुरी मेळपाक लागली. ह्याच काळांत कामगारांनी आपापल्यो संघटना उबारपाक सुरवात केल्ली. १९१९ वर्सा आंतरराष्ट्रीय थराचेर वावुरपी कामगार संघटनेची थापणूक जाली. भारत देश हे संघटनेचो सुरवातीक सावन सभासद आसलो. हे संघटनेन केल्ल्या मोलादीक वावराक लागून कांय म्हत्वाचे कामगार कायदे मंजूर जाले. १९२९ वर्सा ब्रिटीश सरकारान भारतांतल्या कामगार वर्गाचो सुमार घेवपाक ‘व्हिटले कमिशन’ नांवाचो आयोग नेमलो. १९३१ वर्सा ह्या आयोगान सादर केल्ल्या अहवालांतल्या सुचोवण्यांप्रमाण सुमार वीस कायध्यांक मान्यताय मेळ्ळी. तेभायर राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षानूय कामगार कायध्याचे मान्यतायेसंबंदान यत्न सुरु केल्ले. स्वतंत्रतायेउपरांत ह्या कार्याक खूब नेट आयलो. तेन्नासावन केद्रीय आनी राज्य सरकारांनी नवे कामगार कायदे चालीक लायले आनी अस्तित्वांत आशिल्ल्या कायध्यांनी सुदारणा केल्यो. सध्या सुमार १२५ मुखेल कामगार कायदे अंमलांत आसात.

केंद्रीय आनी राज्यांपुरते मर्यादित आशिल्ल्या कायध्यांची वळेरी अशी आसा:

(अ): कारखाने, खणी, मळे सारकिल्या उद्देगधंध्यांनी कामाची वेवस्था, पध्दत, कामाचीं वरां, सुटयो हांचेर नियंत्रण दवरपी कायदे: १. कारखान्यांविशींची १९४८ वर्साचो अधिनेम (Factories Act)

२. १८५२ वर्साचो खणीविशींचो कायदो (Mines Act)

३. १९५१ वर्साचो मळ्यांनी वापुरपी कामगारांचो कायदो

४. येरादारीविशींचे कायदे: १८९० वर्साचो रेल्वे अधिनेम, १९५८ वर्साचो बोटीविशींचो अधिनेम, १९४८ वर्साचो बंदरांत काम करपी कामगारांच्या वावराचेर नियंत्रण दवरपी अधिनेम, १९६१ वर्साचो गाडयांचे येरादारीविशीं कामगारांक लागू पडपी अधिनेम.

५. दुकानां आनी वेपारी संस्था हातूंत काम करपी कामगारांचे कायदे: हे कायदे राज्य सरकारांनी राज्यांचे गरजेप्रमाण मंजूर केल्ले आसात. हेभायर मध्यवर्ती स्वरुपाचो १८४२ वर्सा चालीक लायिल्लो सप्तकांतले सुटयेविशींचो एक अधिनेम आसा.

(आ) सुरक्षितता आनी कल्याण येवजणेचे कायदे

१. १९३४ वर्साचो गोदी कामगारांचो अधिनेम

२. अभ्रकाच्या (Mica) खणींनी वावर करपी कामगारांक लागू पडपी १९४७ वर्साचो अधिनेम

३. कोळशाच्या खणींनी वावर करपी कामगारांक लागू पडपी १९४८ वर्साचो अधिनेम

४. हे वळेरेंतले कामगार भलायकेविशींचे कायदे महाराष्ट्र, कर्नाटक आनी पंजाब ह्या राज्यांनी आसात. उत्तर प्रदेश राज्यांत साकर आनी सोर्‍याच्या कारखान्यांनी काम करपी कामागारांखातीर वेगळो कायदो आसा. आसाम राज्यांत १९५९ वर्सा मंजूर जाल्लो मळ्यांनी काम करतल्यांखातीर वेगळो कायदो आसा.

(इ): पगाराविशींचे कायदे: हातूंत म्हत्वाचो कायदो म्हळ्यार १९३६ वर्साचो कामगारांक पगार दिवपाविशींचो अघिनेम (Payment of Wages Act). ह्या कायध्याक लागून, एके थारायिल्ले मुदतीभितर म्हळ्यार पगाराचो तारखेसावन सात वा धा दिसांभितर कामगारांक पगार दिवपाक जाय, अशें बंधन कारखानदारांचेर पडलां. आनीक म्हत्वाचे कायदे म्हळ्यार १९४७ वर्साचो उण्यांत उणो पगार दिवपाविशींचो कायदो (Minimum Wages Act) आनी १९६५ वर्साचो कामगारांक ‘बोनस’ (कारखानदारांच्या नफ्याचो कांय वाटो) दिवपाविशीं तजवीज करपी कायदो (Payment of Bonuses Act).

(ई) समाजीक सुरक्षिततायेचे कायदे

हे वळेरेंत अखिल भारतीय स्वरुपाचे दोन कायदे आसात. १. १९४८ त, मंजून जाल्लो कामगार विमो येवजणेचो अधिनेम (Employees' State Insurance Act). काम्म करता आसतना जावपी दुखापतीक लागून लुकसाण भरपाय मेळपाची तजवीज ह्या कायध्यांत केल्ली आसा.

२. १९५२ वर्साचो कामगारांच्या भविश्यनिअर्वाह निधीविशींचो अधिनेम (Employees' Provident Fund Act). ह्या कायध्याप्रमाण कामगारांच्या पगारांतल्यान कांय थारावीक टक्के रकम कमी करतात आनी ती रकम एका फंडांत जमा करतात. जाण्टेपणांत कामगारांच्या हातांत कांय रक्कम उरची हो हे येवजणेफाटलो हेत जावन आसा. (उ): उद्धेगीक संबंदांविशींचे कायदे (Industrial Relations Act): १. १९२६ वर्साचो कामगार संघाचो अधिनेम (Trade Union Act). ह्या कायध्याप्रमाण कामगारांक आपल्या स्वतंत्र संघाची थापणूक करपाक मेळटा आनी कामगारांनी थापणूक केल्ल्या संघाक मान्यताय मेळटा. २. १९४६ त, मंजूर जाल्ले उद्धेगीक मळावयल्या नोकरेविशींचे नेम- हे नेम तयार करुन जाहीर करपाची जापसालदारकी कारखानदारांचेर आसता. कामगारांवांगडा भासाभास करुन कारखानदार हे नेम थारायतात आनी मागीर मंजूर खात्यांत त्या नेमांची नोंद करतात. ३. १९४७ वर्साचो उद्धेगीक वादांविशींचो कायदो (Industrial Dispute Act) (ऊ): कांय हेर कायदे आनी येवजण्यो अश्यो आसात- १. फकत जाण्ट्यांचें रीण फारीक करपाखातीर भुरग्यांक नोकरेर दवरपाआड वावुरपी कायदो. २. कांय राज्यांनी चालीक लायिल्ले कामगारांखातीर घरांची येवजण करपी कायदे. ३. १९५० वर्साचो काम शिकपी कामगारांविशींचो कायदो (Apprentices Act)