तक्षशिला

सांचो:Short description तक्षशिला पुर्विल्ल्या भारतांतलें नामनेचें वेपारी शार आनी विद्या केंद्र.सदया हें थळ पाकिस्तानांत आसून रावळपिडीचे वायव्येक सुमार 35 किमी. अंतराचेर आसा.आतां हांगा फक्त पुर्विल्ले बौध्द अवशेश आसात.पोरण्या साहित्यांत विद्येचें केंद्र म्हणून जरी ह्या वाठाराची म्हायती मेळ्ळी तरी पुरर्विल्ल्या विद्यापिठाचे उल्लेख करपा सारके अवशेश वा नेमकें तें थळ अजून मेळूंक ना.बौध्द जातकांत तक्षशिलेचो गांधार देशाची राजधानी म्हणून उल्लेख मेळटा.कैकयीपूत भरत हाणें तक्षशिला नगर वसयलें.ताका तक्ष हें आपल्या पुताचें नांव दिलें.तक्षशिलेर रघुवंशी राजांचें रा ज्य कितलो आसलें हाचो निश्चीत उल्लेख मेळना.

भारतीय झुजा उपरांत परिक्षीताच्या वंशजांनी हांगा कांय काळ राज्य केलें आनी जन्मेजयान सर्पसत्र हांगाच केल्लें असो उल्लेख महाभारतांत मेळटा.गौतम बुध्दाच्या काळांत हांगाचो राजा पुक्कुसाती हाणें मगधराजा बिबिंसारा कडेन राजदूत धाडिल्लो. सन आदी सव्या शेंकडयांत इरांणाचो शासक कुरुष हाणें ह्या वाठाराचेर घुरी घालून तें हस्तगत केलें.ताच्या वंशजांनी सुमार दोनशें वर्सां हांगा राज्य केलें आसूंक जाय.सिकंदराच्या काळांत तक्षशिला हें व्हड आनी समृध्द अशें नगर आशिल्लें अशें स्ट्रॅवो ह्या इतिहासकारान म्हळां.इतिहासकारान म्हळां.सिकंदाराचे घुरये वेळार हांगा जो राजा आशिल्लो ग्रीकांनी बसिलियस वा टक्सिलीन असो उल्लेख केला.फुडें चंद्रगुप्त मौर्यान सिकंदराच्या सैनीक प्रतिनीधीक हारोवन तक्षशिलेचेर ताबो मेळयलो आनी आपल्या प्रांताची राजधानी केली..चंद्रगुप्ता उपरांत बिंदुसार,सुसीम,अशोक,आनी कुशाण ह्या ताच्या वंशांतल्या राजांनी तक्षशिलेचेर राज्य केलें.मौर्य साम्राज्या उपरांत ह्या वाठाराचेर इंडो-बॅक्ट्रियन,सिंथियन आनी कुशाण.

आदी राजकतर्यांनी तक्षशिलेचेर अधिकार गाजयलो.शक-कुशाणाच्या काळांत ह्या वाठाराची आनी हांगाच्या विद्याकेंद्रा अवनती सुरु जाली.फुडें इ.स.पांचव्या शतमानांत हूणांनी तक्षशिला नश्ट करुन उडयली.चीनी भोंवडेकार फाहियान आनी युआन च्वांग हांणी ह्या थळाक भेट दिल्ली तेन्ना हें शार पुराय नश्ट जाल्लें.तक्षशिला नगरवांगडाच हांगाच्या विद्यापीठाची भेट दिल्ली तेन्ना हें शार पुराय नश्ट जाल्लें. तक्षशिला नगरवांगडाच हांगाच्या विद्यापीठाची नामना आसा.संवसारांतल्या खंयच्याय राश्ट्राच्या इतिहासांत ह्या विद्यापीठा सारकें 1000-हेर खंयचेंच विद्यापीठ दाखोवंक मेळना असो उल्लेख मेळटा.विद्याथ्यांच्या जेवणाची आनी रावपाची वेवस्था विद्यापिठाच्या वसतीघरांतूच आसतली.गिरेस्त विद्यार्थी पुराय शिक्षणा खातीर 1,000 भांगराचीं नाणीं शुल्क म्हणून दिताले.गरीब विद्यार्थी दिसाचे गुरुच्या घरा रावन तांचीं कामां करताले आनी रातचें फुकट शिक्षण घेताले.कांय विद्यार्थी शिकप पुराय जाले उपरांत पयशे मेळोवन गुरुदक्षिणा दिताले.16-17 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांची प्रवेशपरिक्षा घेतले उपरांत ताका ह्या विद्यापीठांत प्रवेश मेळटालो.शिक्षणाचो काळ सादारणपणान 7-8 वर्सां हांगा शिकोवपाचें काम केल्लें.पाणिनी आनी हांगाच शिक्षण घेतिल्लें असो उल्लेख मेळटा.ह्या विद्यापीठांत वैजकी,धनुर्विद्या,वेद व्याकरण.तत्त्वगिन्यान,वास्तूशास्त्र आदी मुखेल विशय शिकयताले.ते भायर शस्त्रक्रिया,झुजातंत्र,ज्योतीश,शेतकी विज्ञान,वाणिज्य,लेखाशास्त्र,संगीत,नाच,चित्रकला हेय विशय ह्या विद्यापिठाच्या शिक्षणक्रमांत आशिल्ले.हजार-बाराशें वर्सांमदी ह्या प्रदेशाचेर ज्या ज्या राजवटींनी राज्य केल्लें तांचो हांगाच्या अभ्यासक्रमाचेर आनी भाशेचेर उण्या-अदीक प्रमाणांत जाल्लो.1913-34 आनि 1944-45 ह्या वर्सांनी तक्षशिकाचे पुर्विल्ले वस्तीची दोन फावट उत्खननाण जालीं.तातूंत शतमान ह्या काळांतल्या सुंस्कृतीक जिविताची माहिती मेळटा.पयलें उत्खनन सर जॉन मार्शल हाणें केलें आनी उपरांतचे अमलानंद घोष हाणें केल्लें.सगळ्यांत पोरणी वस्ती इ.स आदी॥

पांचवें इ.स आदीं दुसरें शतमान ह्या काळांतली आसून ती भीर दोंगुल्ल्यांनीं मेळ्ळी तातूंत अशें दिसलें की हांगाच्या घरांची बांदणी जरी ओबड-धोबड आसली तरी त्या काळांतले लोक सुसंपन्न आशिल्ले.तांच्या घरांचीं छपरां लाकडी वांशांचेर उबारिनासतना एकाचे एक फातर दवरुन केल्ल्या खांब्यांचे केल्लीं दिसतात घराच्यो वण्टीय फातरांनीच बांदिल्ल्यो दिसल्यो.हांगाचे लोक कलात्मक नदरेन सोबीत अशो तरेतरेच्यो भांगराच्यो वस्ती वापरताले.ह्या वस्तींचो काळ कांय आहत नाणीं तशेंच अलेक्झांडर(सिकंदर)आनी फिलीप अरिडिअस हांच्या नाण्यांवयल्यान निश्चीत करुं येता.ह्या उपरांतची दुसरी वस्ती सिर्कापात इ.स.आदीं दुसरें-पयलें शतमान ते इ.स.चें दुसरें शतमन ह्या काळांत जाली.ही वस्ती भीर दोंगुल्ल्यांसावन वेगळी आसा.ह्या काळांत शाराभोंवतणीं फातरी (कोट)दुरीग आशिल्लें.ह्या दुरगाक चौकोनी बुरुज आशिल्लो .हांगा राजवाडयाचे अवशेशय मेळ्ळ्यात.तेचपरी हांगा कांय विहारय मेळळ्यात.ते भायर भांगराच्यो वस्तू,ग्रीक सोऱ्याचीं आयदनां,इंडो-ग्रीक.इंडो-सिंथियन ,इंडो-पर्शियन आनी कुशाण काळांतलीं नाणीं तशेंस हेर वस्तू मेळ्ळ्यात.

सिरसूख ही इ.स.दुसरें तें पांचवें शतक ह्य काळाखतली तिसरी मह्वाची वस्ती.मर्यादीत उत्खननाक ह्या वस्तीचें पुराय स्वरुप जाय तशें ज्ञात जावंक ना.पूण त्या काळांत तक्षशिले भोंवतणीं फातरांचे कोट आनी अर्दवाटकुळाकृतीचे बुरुज आशिल्ले हें दिसता.हूणांनी इ.स.पांचव्या शतमानांत हे वस्तीचो नाश केलो. हे भायर हे भायर धर्मरजिक ह्या नांवान वळखुपांत येवपी उत्खनित केला.ताचें स्वरुप पळोवन तो कुशाण काळांतलो आसूंक जाय अशें जायत्या पुरातत्त्ववेत्त्यांचें मत आसा.सिरसूखा लागसार अशोकाचो पूत कुणालहाच्या काळांतलो स्तूप जाऊलियन,मोहरा मोरादू नगरांनी शिल्पां आनी विहार मेळ्ळ्यात.सिर्कापा लागसल्ल्या जादिंअलाक लागसल्ल्या जादिंअलाक मोहरा मोरादू नगरांनी शिल्पां आनी विहार मेळ्ळ्यात.सिर्कापा लागसल्ल्या जादिंअलाक ग्रीक पददतीन बांदिल्ल्या देवळाचे अवशेश मेळळयात. तक्षशिलेच्या उत्खननांत बौध्द धर्मा कडेन संबंदीत आशिल्ल्यो जायत्यो वास्तू आनी गांधा शैलींतलीं शिल्पां मेळळयांत.भीर दोंगुल्ल्यां लागसार पुरातत्तवीय संग्रहालय आसून थंय पुर्विल्ल्यो वस्तू दवरल्यात.