तर्कशास्त्र

तर्कशास्त्र युक्तीवादाच्या आदारान प्रमाण अनुमानांची निर्मिती करपाचें शास्त्र.खंयचेय विधान करतलो जाल्यार ताका स्वीकृत अशा आदरविधानांची गरज लागता.तर्कशास्त्रां हीं बुन्यादी विधानां आसतात आनी ह्या विधानां वरवीं जें विधान करप जाता ताका अनुमान वा निश्कर्श म्हण्टात.एकदां आदार स्विकारलें की ताचेर आदारीत असो निश्कर्श स्विकारचो पडटा आदार विधानां,अनुमानां,तांचो परस्पर संबंद,तांचे मदले भेद,दोश आनी तांचें वर्गीकरण हे प्रक्रियेक तर्कशास्त्र म्हण्टात.

तर्कशास्त्राचे परंपरीक अशे दोन मुखेल फांटे आसात-(1) निगामी(आकारीक)तर्कशास्त्र (2 विगामी तर्कशास्त्र.अँरिस्टोटल प्रणीत तर्कशास्त्रा निगामी आसलें आनी तें 17व्या शतमानामेरेन चललें.17 व्या शतमाना उपरांत विभागी तर्कशास्त्राचो उदय जालो.विगामी तर्कशास्त्रांत भर घालपी तर्कशास्त्रज्ञ म्हळ्यार-फ्रांसीस बेकन(1561-1626),न्युटन(1642-1727),डेविड ह्युएल(1711-76).विल्यम हर्शल(1738-1822),विल्यम ह्युएल(17941914).जे.एम.केन्स(1883-1946),रुडॉल्फ कारनॅप (1891- ?) कार्ल पॉपर(1902- ?) निगामी तर्कशास्त्र निगामी तर्कशास्त्रा प्रमाण निर्माण केल्ल्या विधानाचो निश्कर्श सत्यावयल्यान जावंचो लागता.म्हणजेच निश्कर्शाचीं आदार विधानां खरीं आसलीं तरी तोच खरो आसचोच पडटा.हाका तर्कसंगत म्हण्टात.दे देखीकः ताणें आपली इस्टेट भुरग्यांक वांटली-आदारविधान,ताका भुरगींआसात-निश्कर्श. आदार विधानां खरीं आसलीं आनी निश्कर्श फट आसा असो मानलो जाल्यार तर्कदोश निर्माण जाता देखीकःअ,न,ब,चो सल्लो घेतलो आदार विधान,अ,ब,परस ल्हान-निश्कर्श. अ.न.ब.चो सल्लो घेतलो हें जरी आदारविधान खरें आसलें तरी अ.हो ब परस ल्हान आसा हें अनुमान खरेंच आसतलें अशें म्हणूंक जावचें ना. कारण व्हड मनीस ल्हान मनशाचो सल्लो घेवपाची शक्यताय आसा.

विगामी तर्कशास्त्र खंयचे एके गजालीचें निरिक्षण हें आदार विधान धरुन ताच्या त्या प्रकारच्या सगळ्या पळयल्ल्या,ना पळयल्ल्या, अणभविल्ल्या ,ना अणभविल्ल्या गजालींचेर विधान करप ह्या युक्तीवादाक विगामी तर्कशास्त्र म्हण्टात.हातूंत आदारविधान सत्य आसूं येता.पूण निश्कर्श तार्किक नदरेन असत्य आसपाची शक्यताय आसा.आदारा विधानःदेखीक-गोंयाचीं सगळीं मनशां सुशेगाद स्वाभावाचीं.निगामी तर्कशास्त्राचे नदरेन ह्या निश्कर्शान तर्कदोश मेळपाची शक्यताय आशिल्ल्यान हें विधान विगामी तर्कशास्त्रा प्रमाण दुबवाचें थारता.

विज्ञानीक सोदाचे बाबतींत, शास्त्रज्ञ विगामी तर्कशास्त्राचो आदार घेता.अमूक एका प्रकारच्या गुणाच्या सगळ्याच गजालींचो प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष अभ्यास करप वास्तवांत शक्य जायना.अशा वेळार वास्तवांत शक्य जाल्ल्या अभ्यासाच्या आदाराचेर सार्वत्रिक निश्कर्श काडप जाता.आनी ताकाच विज्ञानीक सोद म्हण जाता.हो निश्कर्श सगळ्या गजालींचे बाबतींत आनी सगळ्या परिस्थितींनी खरो आसतलो म्हणपाची खात्री दिवंक जावंची ना.कांय गजालींचे बाबतींत हो निश्कर्श सगळ्याच परिस्थितींनी खरो आसूं येता.तो खरो तो खरो केन्ना आनी फट केन्ना धरचो हाची उपरांतच्या सगळ्याच तत्त्ववेत्त्यांनी तर्कशास्त्राच्या ह्या फांटयाचें आपआपले परीन विवेचन केल्लें आसा.अणभवाच्या आदाराचेर सार्वत्रिक असो निसर्ग करप आनी तो सिध्द करुन दाखोवपय शक्य ना अशें ताचें मत आसलें.जॉन स्ट्युअर्ट मील हाणें कार्यकारणभाव आनी अणभव हांची सांगड घालपाचो यत्न केला.मीलाच्या म्हणणयाप्रमाण अमूक एक अशी गजाल घडली असो अणभव आसा.हाचो अर्थ असो पयलीं घडिल्ली गजाल ही दुसरे गजालीचें कारण.एके परिस्थितींत जें घडटा.हाका मील हाणें निसर्ग स्वरुपतेचें तत्त्व म्हळां.हाकाच विज्ञानीक विगमन म्हण्टात,तेच रितीचो पूण मातसो वेगळे तरचो विचार जे.एस्,.केन्स आनी सी.डी बॉण्ड हांणी विविधतेचें तत्त्व ह्या सिध्दान्ताखाला मांडला ह्या सिध्दान्ता प्रमाण वस्तूंनी वा घटनांनी कितलेशेच गुणधर्म आसले तरी तांचे मदी सारकेपणाचें खंय तरी क तत्त्व उरता हें सारखेपण सोदून तांच्या संयोगांतल्यान जो निश्कर्श काडप जातलो,तो सार्वत्रिक मान्य जातलो.

जे.निकोट,जी जी.एस्,हेनरायट रुडॉल्फ कारनेप.सी.एस्,पॅस,एच.रायसेनबर्क हांचेसारक्या तत्त्ववेत्त्यांनी विगामी तर्कशास्त्रावरवी काडिल्लो निश्कर्श हो खात्रीचो नासता,जाल्यार संभाव्य(जावं येता असो) मानप आनी पुराव्याच्या प्रमाणांत तो खात्रीचे लागीं पावता अशें समजप. तर्खडकर,दादोबा पांडुरंग तर्खडकर,दादोबा पांडुरंगः(जल्मः9 मे 1814 मुंबय मरणः117 आँक्टोबर 1882,मुंबय)इंगिलशींतलो नामनेचो मराठी व्याकरणकार,ग्रंथकार आनी धर्मसुदारक.ताणें मुळावें शिक्षण घराच बापयकडेन ,तशेंच खासगी शाळेंतल्यान घेतलें..फुडलें माध्यमिक शिक्षण बॉम्बे नेटिव्ह एज्युकेशन सोसायटिचे शाळेंत जालें.1825 त ताची एल्फिन्स्टन इन्स्टटयुटांत शिक्षक म्हणून नेमणूक जाली.1841 ते 46 मेरेन सुरतेचे इंगलीग शाळेंत म्हणून ताणें काम केलें. सुरतेचे शाळेंत दुर्गाराम मंछाराम हो वांगडी ताका मेळ्ळो.ह्या दोगांयनी मेळून मानवधर्मसभा (1844)स्थापन केली।

हे सभेवतीन तांणी लोकांच्या विरोधाक भियेनासतान अंधश्रध्दा निर्मुलनाचो आनी विवेकजागृतीचो वावर केलो.इ.सइ 1844 तो ज्ञानप्रसारक मंडळाचो अध्यक्ष जालो.फुडें 31 जुलय 1849 दिसा ताणें मुंबयंत परमहंस सभेची स्थापना केली. 1835 ते 1880 ह्या काळांत ताणें शिक्षक,अधिक्षक, उपजिल्हाधिकारी आदी वेगवेगळ्या पदांचेर काम केलां.निवृत्ती उपरांत कांय काळ तो ओरिएंटल ट्रान्स्लेटरच्या पदार आशिल्लो.ताका इंगलीश,संस्कृती आनी इंगलीश भाशांच्या व्याकरणांचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो.मराठी भाशेच्या रुपविचाराची ताणें खालोयेन अभ्यास केलो.मराठी “मराठी भाशेचें व्याकरण “ उजवाडाक हाडलें.ह्या पुस्तका भायर ताचीं उजवाडाक आयिल्ली हेर पुस्तकाण अशी आसात-विधवेच्या लग्नाचें समर्थन करपी संस्कृत निबंधःविद्यवाश्रु मार्जन,इंगलीश व्याकराणाची पूर्वपीठीका(1860), मराठी आनी गुजराती नकाशाचें पुस्तका(1863),मोरोपंताच्या केकावलीवेली गद्य टीका(1865)जग्व्दासी आर्य ह्या टोपण नांवान धर्मसुत्रार बरयल्लो धर्मविवेचन हो ग्रंथ (1868),पारमंहसिक ब्राह्मधर्म(1880), शिशुबोध(1884)(मरणा उपरांत उजवाडाक आयलो).दवरिल्ली आपजीण,,प्रा,अनंत काकबा प्रियोळकार हाणें संपादीत करुन उजवाडाक हाडली.

नामनेचो स्विडीश तत्त्वगिन्यानी स्वीडनबॉग हाच्या ग्रंथाचेर ताणें बरयल्ल्या अ हिंदू जंटलमन्स रिफ्लॅक्शन ध वकर्स आँफ एमानुएल स्वाडीनबार्ग (1878) ह्या ग्रंथाक युरोपांत खुबूच नामना मेळ्ळी.ताच्या साहित्यांत सादेंपण आनी विचारप्रवर्तकताय दिसता.ताचें मराठी व्याकरणाविशींचें काम सुमारा भायर म्हत्वाचें आसून तातूंतल्यान मराठी गद्याक प्रमाण रुप मेळिल्लें आसा.ह्या पुस्तकाच्यो जायत्यो आवृत्यो उजवाडाक आयल्यात.ह्या ग्रंथाखातीरच ताका मराठी भाशेचो पाणिनी म्हणून वळखतात. इ.स.1857 सुटके चळवळीच्या काळांत अहमदनगराक आसतन ताणें भिल्लांचो फुडारीपटाजी नाईक हाचें बंड मोडून काडपाक खुबूच आदार दिल्लो.देखून सरकारान ताका रावबहादूर हो किताब दिलो. ताणें सुरतेक स्थापन केल्ली मानवधर्म सभा आनी मुंबय स्थापन केल्ली परमहंस सभा हांचीं तत्त्वां अशीं आशिल्लीं-ईश्वर हो एक,सगळ्या मनशांची जात एक,मनीस जातीचो धर्म एक, मनशाची पात्रताय ही ताच्या गुणांनी थारता, विवेकाक अनुसरुन काम करुंक जाय,ईश्वराचेर भक्ती करची आनी सगळ्यांक बरो मार्ग शिकोवंचो.मराठी ज्ञान प्रसारक सभा, बॉम्बे असोसिएशन आदी संस्थांच्या वावारांतय ताचो म्ह्त्वाचो वांटो आसा.