दुदी
दुदी हातूंत काळो दुदी, कोंकण दुदी आनी तांबडो दुदी अशे तीन प्रकार आसात.
काळो दुदी
[बदल]मराठी : काळा भोपळा; हिंदी : सीताफल, सफारी कुमडा, कद्दू, मीठा कद्दू, काली दुधी, पीला कोहडा;इंग्लीश : पंपकिन, स्क्वोश, रॅड गॅुर्ड, रॅड पंपकिन, मस्क मेलन, मेलन पंपकिन, कुशॉ, कॅनडा क्रूक नेक, विंटर क्रूक नेक; लॅटिन : कुकुर्बिटा मोशाटा ; कूळ : कुकुर्बिटेसी).
ही वर्सभर जगपी, दुसऱ्याच्या आदारान वयर चडपी वाल. पानां मोव, खंडीत आसून तांचेर चडशें धवशे वा रंगीत थिपके आसतात. पानांच्या देंठार मोव केंस आसतात. फळांचो देंठ वाटकुळो आनी खोल आसून फळाक जोडिल्ल्या जाग्यार ते पातळ्ळिल्ले आसतात. फळांचो देंठ वाटकुळो आनी खोल आसून फळाक जोडिल्ल्या जाग्यार ते पातळ्ळिल्ले आसतात. एका प्रकारांत तीं कांय प्रमाणांत गुळगुळीत आनी लांबट वाटकुळीं वा बसकीं आसतात. तरणीं आसताना हीं फळां गाड पाचवीं आनी पिकतकच तांचे भायलेवटेन पाचव्या निळ्या रंगाचें नाजूक आवरण आसता. गराचो रंग हळदुवो वा काळपट जांबळो आसता. बियो सपाट आनी करड्या वा तपकिरी रंगाच्यो आसून तांची देग बियांच्या रंगापरस वेगळ्या रंगाची आसता. ह्यो पिकाक उश्ण हवामान लागता. रपूर आर्द्रता आनी सौम्य तापमान आशिल्ल्या वाठारांत हें पीक बरें येता.
ह्या पिकाक खंयचीय पूण बरी निचऱ्याची जमीन मानवता. वालीचीं मुळां जमनीच्या वयल्या भागांत वाडपी आनी पसरपी आसतात. पावसाळी पिकाची लागवड जून-जुलय म्हयन्यांनी जाल्यार वायंगण्या पिकाची लागवड जानेवारी-मार्च म्हयन्यांनी करतात. नांगरून बरे भुसभुशीत केल्ले जमनींत ८० सेंमी. व्यासाचीं वाटकुळीं आळीं खणून, तांतूत भरपूर शेणखत घालून दरेका आळ्यांत ३-४ बियो लायतात. वायंगणी पिकाक गरजेप्रमाण ४-५ वा ८-१० दिसांनी उदक दितात. ह्या पिकाक हॅक्टेरीं ८० कील नायट्रोजन (दोन हप्त्यांनी) ५० कील फॉस्फरस आनी तितलेंच पॉटॅश दितात. बीं लायतकच तीन ते चार म्हयन्यांनी हे दुदी तयार जातात. ताचेउपरांत दोन म्हयन्यांमेरेन फळां मेळत रावतात. फळां काडटना देंठाचो कांय भाग दवरून काडटात. हीं फळां ४-६ म्हयने तिगतात. पावसाळी पिकांचे हॅक्टरी उत्पादन १३,७००-१८,८०० कील आनी वायंगणी पिकाचें उत्पादन ६५००-७५०० कीच आसता. काळो दुदी मुखेलपणान शाकेखातीर वापरतात.
ह्या पिकाक भुरी, तंतुभुरी, मर आनी वायरसजन्य रोग जातात. भुरीखातीर गंधकाचो आनी तंतुभुरीखातीर ताम्रयुक्त कवकनाशकांचो वापर करतात. ह्या पिकाक पैंगीळ आनी मूस ह्यो किडी लागतात. पैंगीळाखातीर १% लिडेनाची पावडर आनी मुसाक लागून मॅलॅथिऑन फवारतात.
उपेग
[बदल]फळांचो सुकील्लो गर थुकयेंतल्यान येवपी रगत आनी फुफुसांतल्यान जावपी रक्तस्त्राव हांचेर गुणकारी थरता. फळाक लागून आशिल्ल्या देंठाचो भाग सुकोवन उदकांत शिजोवन विखारी जिवान दंश केल्ल्या जाग्यार लायल्यार बरें.
कोंकण दुदी
[बदल](मराठी : दुधी भोपळा; हिंदी : कद्दू, तुमरी, लौकी; गुजराती : दुधी, तुबंडा; कन्नड : हळगुंबळा; संस्कृत : तुंबक, कटुतुंबी; इंग्लीश : बॉटल गुर्ड, कॅलबश गुर्ड, कॅलबश क्युकंबर; लॅटीन : लॅजिनेरिया सायसेसेरिया,ल्युकँथा; कूळ : कुकुर्बिटेसी).
हे केंसाळ वालींत आनी काराथें, तवशें हेंच्या वालींनीं शारिरीक लक्षणां सारकींच आसतात. हाचीं फुलां धवीं आनी एकलिंगी आसून फळां सादारणपणान लांबट १.८ सेंमी. मेरेन आनी वजन ९ किलांमेरेन आसता. फळांचो रंग लेव पाचवो आसून साल सुळसुळीत आसता. फळां पिकतकच साल धवी जाता. बी धवी, १.६ ते ८ सेमी लांब आनी गउळगुळीत. फळांतलो गर मोव आनी खावपाक मेळटा असो आसून ताची भाजी, खीर वा हालवो करतात.
ही वाल मूळची आफ्रिकेंतली आसून तिचीं फळां दर्याच्या उदकांवांगडा व्हांवत वचून अमेरिका खंडांत पावली अशें मानतात. इ.स. आदीं ७०००-५५०० ह्या काळांतले मॅक्सिकोचे होंवरींतल्यान कोंकण दुदयाचे अवशेश मेळ्ळ्यात. इ.स. आदीं ३५००-३००० ह्या काळांतल्या इजिप्तांतल्या थड्यांत ह्या दुदयाचे सालीचे अवशेश मेळ्ळ्यात. अॅबसिनिया, मोलकाझ जुंवे आनी भारत(मलबार,डेहराडून) ह्यो सुवातींचेर ही वाल रानटी अवस्थेंत दिसता. सद्या अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, चीन आनी भारतांत ही वाल सगळेकडेन आसा.
लागवडीखाला आशिल्ले आनी रानटी अशे कोंकण दुदयाचे दोन मुखेल प्रकार आसात. रानटी फळां कोडू आसतात. लागवडींतल्या प्रकारांत वेगवेगळ्या जमनींखातीर आनी हवामानांखातीर जायत्यो सुदारित जाती उपलब्ध आसात. त्यो अशो.
- पुसा समर प्रॉलिफिक लाँग : फळां ४०-५० सेंमी लांब आनी २०-२५ सेंमी. घेराचीं आसतात. दरेके वालीक १०-१५ फळां धरतात. हॅक्टेरी उत्पादन १२,००० कील मेळटा.
- पुसा समर प्रॉलिफिक राउंड : फळां पाचवीं, वाटकुळीं आनी १५-१८ सेंमी. घेराचीं.
- पुसा मेघदूत : फळां लांब आनी लेव पाचवीं, हेक्टरी २५,५०० कील उत्पादन मेळटा.
- पुसा खरगाई : फळां ३८-४५ सेंमी.लांब.
- पंजाब वाटकुळी : ही फळां वाटकुळीं आसून हॅक्टरी उत्पादन १७,५०० कील मेळटा.
- पंजाब लांब : पावसाळी पीक हॅक्टेरी उत्पादन २०,००० कील.
- पुसा मांजरी : फळां वाटकुळीं, लेव हळदुवीं हॅक्टरी उत्पादन २५,३०० कील.
हें चड करून गिमांत रोवपाचें पीक. हें पीक कसलेंय तरेचे जमनींत येता. पूण बरे निचऱ्याचे आनी भरपूर सारें आशिल्ले जमनींत उत्पन्न बरें येता. हाची सादारणपणान वर्सांतल्यान दोन खेपे ऑक्टोबर ते मार्च आनी मार्च ते जुलय मेरेन पीक घेतात. गिमांत चड करून वाटकुळ्या फळाची आनी पावसांत चड करून लांब फळाची लागवड करतात. सुर्वेक वाफ्यांत रोपें तयार करून वा १.५-२ सेंमी. अंतराचेर नेमां मारून तातूंत सारें घालून एका जाग्यार ४-५ बियो लायतात. गिमांत रोयिल्ली ही वाल चड करून जमनीचेरूच वाडयतात. पूण पावसांत ही वाल माटवार वा घरार चडयतात. लागवडीसावन दोन-अडेज म्हयन्यांनी भाजयेखातीर तरणीं फळां काडूंक सुरवात करतात. फुडें २-४ म्हयन्यांमेरेन तोडणीचें काम चालू आसता. फळां जून जातकच गरांत सूत जाता आमी सुकता. बियो घट्ट जातात. दरेके वालीक ०.५-१.५ कील वजनाचीं १०-१५ फळां येतात.
कोंकण दुदयाक करपा, फळकूज आनी केवडा हे रोग जातात. करपा हो रोग कोलेटॉट्रिकम लॅजेनेरियम आनी फळकूज रोग पिथियम अॅफानिडारमेटम त्या कवकाक लागून जाता.
ह्या रोगांचेर बोर्डो मिश्रण फवारल्यार रोगांक आळाबंदा बसता. कोंकण दुदयाक तांबडो पैंगीळ, फळमाशी ह्या किडींपासून चड त्रास जातात. पिकार ०.६५% लिंडेन हॅक्टेरी २०-२५ कील ह्या प्रमाणांत फवारतात. तेभायर पिकार मॅलॅथिऑन हें किटकनाशक फवारतात.
उपेग
[बदल]ह्या फळांत ९३.३%उदक, ०.२प्रथिनां, ०.१स्निग्ध पदार्थ, २.९कार्बोहायड्रेट, ग्लुकोज, फ्रुक्टोज ह्यो साकरी ब आनी क जीवनसत्वां आसतात. सुकील्ल्या कोंकण दुदयाचो उपेग उदक दवरपाखातीर दवलें नळयो, तुताऱ्यो आनी तपकिरीच्यो डबयो तयार करपाखतीर करतात.सतार, बीन सारकीं तंतुवाद्यां करपाखातीरूय तांचो उपेग करतात. हीं फळां रेचक, मुत्रल, कफ, पित्तशामक आसून चड तकली उसळ्ळ्यार बियांचें तेल लायतात. पानां रेचक आसून साकर घालून कामणीचेर दितात.
तांबडो दुदी
[बदल](मराठी : लाल भोपळा; हिंदी : कद्दू, विलायती कद्दू; इंग्लीश : कॉमन गुर्ड, स्क्वॉश गुर्ड, यॅलो गुर्ड, स्पॅनिश गुर्ड, टर्बन गुर्ड, ट्रू गुर्ड, विंटर स्क्वॉश, ग्रेट पंपकिन, मेलन पंपकिन, रॅड पंपकिन; लॅटीन : कुकुर्बिटा, मॅक्झिमा; कूळ : कुकुर्बिटेसी).
ही जमनीर सरपटत वचपी, नाजाल्यार घरार वा माटवार वाडपी वाल. तिचें खोड लांबशें वाटकुळें केंसाळ आसून ताचेर मोटीं, सादीं, एकाआड एक वाटकुळीं वा मुत्रपिंडावरी पानां आसून तळाकेन तीं काळजा आकाराचीं आसतात. तांची देग दांतेरी आसता. पानांचे देंठ पानांच्याच लांबायेचे आसतात. पुं. पुश्पां आनी स्त्री पुश्पां व्हड, एके वालीचेर पूण स्वतंत्रपणान वाडपी हळदुवीं आनी घांटीच्या आकाराचीं आसून पानांच्या खांचींनीं येतात. फळाचो आकार वाटकुळो वा लांबट वाटकुळो आसता. तांचो रंग पिंगसो-हळदुवो आसून पिकतकच तातूंत गोडसार हळदुवो वा तांबसो रवाळ (मगज) आसता. बियो जायत्यो व्हड, सपाट, धव्यो वा पिंगशो, गाड पुडी कोराच्यो आसतात. हे जातीचीं कांय प्रकारचीं फळां खूब मोटीं आसतात. (सुमार २.१ ते २.४ मी. घेराचीं आसून सुमार १००-१५० कील वजनाचीं).
हे जातीच्या मूळस्थानाविशीं निश्चित माहिती मेळाना. पूण ती मूळची आशियांतली आसुंये अशें मानतात.
उपेग
[बदल]हाचीं पानां, फुलां आनी फळां भाजयेखातीर वापरतात. बियांचो वापर गोडशांत करतात. त्यो पुश्टीक, मुत्रल आनी कृमीनाशक आसतात. हीं फळां बरेच दीस तिगतात.