देवांग

देवांग ही एक जात. हे लोक विणकारी आसून तांची वस्ती तमिळनाडू, महाराष्ट्र, कर्नाटक आदी वाठारांनी आसा. हे लोक तेलुगू वा कन्नड भास उलयतात. हांकां जादरू वा जाद, देंद्र, देवर, देर.सेनियन, सेदन, हटगर, साळी, विणकर, नेकार, नेगार अशींय हेर नांवां आसात. तांचे उत्पत्तीविशीं कथा आसा ती अशी - ब्रम्हदेवान मनूक निर्माण केलो आनी ताका देव आनी मनीस हांचेखातीर कपडो विणपाचें काम दिलें. मनून बरोच तेंप हें काम केलें आनी उपरांत तो सर्गांत गेलो.

ताचेउपरांत दुसरो कोणूच विणपी नाशिल्ल्यान देवांक आनी मनशांक झाडांचीं पानां न्हेंसची पडलीं. देवान आनी मनशान ही खबर ब्रम्हदेवाक सांगली. ब्रम्हदेवान तांकां शिवाकडेन व्हेले. तेन्ना शिवान एक तेजिश्ट मनीस निर्माण केलो आनी ताका देवलान अशें नांव दिलें. देवाचें आनी मनशाचें आंग धांपपाखातीर वस्त्रां विणपाचें काम ताका दिलें. तशेंच वस्त्रां विणपाखातीर विष्णुचे बोंबलेंतल्यान धागे घेवपाची आज्ञा केली. देवल तपश्चर्या करून विष्णुकडल्यान धागे घेवन येता आसतना वाटेर वज्रदंत नांवाच्या असुरान ताचेर हल्लो केलो. तेन्ना देवलान चौडेश्वरी वा चौडनायकी देवीच्या आदारान त्या असुराचो नाश केलो.

त्या दिसासावन ते जातीक देवांग अशें नांव पडलें. चौडेश्वरी ही देवांगांची कुलदेवता जाली. दर वर्सा तिचो व्हड उत्सव करतात. त्यावेळार कांय लोक व्रतस्थ रावन तिच्या देवळांत वतात. थंय देवळांतले भट एका आयदनाच्या कटाचेर एक लांब तलवार उबी करून दवरतात. व्रतस्थ देवांग ते तरसादीचें तोंक आपले छातयेक तोंपून घेता. देवीक कोंब्या - बोकड्याचो बळी दितात. खंडेबा, बहिरोबा, ज्योतिबा, नरसोबा, भवानी, जोगाई, केदारलिंग अशा हेर कांय देवांकय हे लोक भजतात.

देवांगाचे कुलाचारदावारू, सुंतसाळी आदी एकुणतीस पोटभेद आसात. कुलचारदावारू हांचेभितर जानवें आनी लींग दोनय गळ्यांत घालपाची चाल आसा. सुंतसाळी लोक मुसलमानांतल्यान आयिल्ले आसून तांचेभितर सुंता करपाची चाल आसता. तांच्या उपनामावयल्यान तांचीं कुळां थरल्यांत. नासिक जिल्ह्यांतल्या मराठेसाळी ह्या पोटविभागांतल्या लोकाकं गोत्रांय आसात. हिरे आनी चिक्कुरविन ह्या पोटभेदांतल्या लोकांचीं सव्वीस गोत्रां आसून तातूंतलीं कांय शिववाचक आनी कांय पार्वतीवाचक आसात.

तांचें मदीं आदल्या तेंपार देवदासीची चाल आशिल्ली. तांकां 'जातीबिड्डलू' अशें म्हण्टाले. तांचे चले कपड्याचेर छाप उठोवपाचें काम करताले आनी कांय वेळार भिक्षाय मागताले. ह्या भिक्षेकऱ्यांक सिंगमवाड अशें मांव आसा. सिंगमवाडा लागीं सदांच एक शींग आसता. त्या शिंगावरवीं ते मरणाची बातमी लोकांक कळोवपाचें काम करतात. देवांगाच्या मुखेल्याक पट्टगर म्हण्टात आनी ताचो अधिकार वंशपरंपरेन चलता. तांचेमदीं लग्न थारायताना देवीचो प्रसाद घेतात.

लग्न सुवाळ्या वेळार सुरवातीक पानसुपारी वांट्टात. व्हंकलेचो मामा तिच्या गळ्यांत बोंधू (हळदीन रंगयलो दोरो) बांदता. लग्नाच्या आदल्या दिसा एक रवी उबी करतात आनी न्हवऱ्याचें चौल, उपनयन आदी संस्कार तशेंच पाद्यपुजा, काशीयात्रा, धारदत्तम, मांगल्यधारणम् अशे हेर विधी करतात. देवांग दादल्याच्या अनैतिक संबंदातल्यान जाल्ले संततीक कुरसाळी म्हण्टात. अशा लोकांवांगडा ते अन्न-उदकासारके वेव्हार करिनात.

तांचेमदीं जात पंचायत आसता. पंचायतीच्या खर्चाखातीर लग्नासारक्या सुवाळ्यांतल्यान वर्गणी वसूल करतात. मेल्ल्या मनशांक चड करून पुरतात. थड्यांत लींग दवरतात आनी और्ध्वदेहिक संस्कार जायसर सदांच ताची पुजा करतात. दर बारा वर्सांनी एके फावटीं देवांग पद्मसाळी लोकांकडेन वचून भीक मागतात. पद्मसाळींनी तांकां भीक दिना जाल्यार हे लोक तांच्या घरांत रिगतात आनी मेळटा ती वस्त घेवन वतात.