नवलेखन काळ

नवलेखन काळ: १९६० उपरांतच्या काळांत भारत आनी संवसारांत एक अपूर्व अशा परिवर्तनाक आरंभ जालो. देशाची फाळणी, सामुदायिक रक्तपात, अत्याचार, भारत- चीन झूज, भारत –पाकिस्तान झूज, तंत्रज्ञानाची वाटचाल, सामाजिक, आर्थिक असमता, बायल मनशेची समाजिक व्यथा, सार्वत्रिक अपेक्षाभंग ह्या सगळ्या घटकांनी .क आगळें अशें वातावरण निर्माण करून दवरलें. ताणें एक विद्रोही अशी मानसिकता तयार केली. ह्या नव्या वातावरणाची गरज म्हणून, नवे मानसिकतेची भावना व्यक्त करपी साहित्य निर्माण जालें. ह्या साहित्याचो आस्पाव नवलेखनांत करतात.

कवितेच्या संदर्भात नवलेखन काळांत नवी कविता, साटोत्तरी कविता, अकविता, बिट कविता, अस्वीकृत कविता, विद्रोही कविता, फँटसी कविता, ठोस कविता अशो बऱ्योच काव्य चळवळी जाल्यो. सागर मुद्रा), भवानीप्रसाद मिश्र अंतीम किरण से पहली किरण तक), धर्म म्हणिनात. ती शास्त्रां ह्या

गजानन माधव मुक्तिबोध (चाँद का मुँड टेढा है), अज्ञेय (बावरी आहेरी, इन्द्रधनु, गीत फरोश, अंधेरी कविताएँ, खुशबूके शिलालेख), रघुवीर सहाय (सीढीयोंपर धूप में, हँसो हँसो जल्दी हँसो), धर्मवीर भारती (कनुप्रिया), शमशेर बहादुर सिंह (कुछ कविताएँ), कुंवर नारायण (आत्मजयीचक्रव्यूह), विजय देव नारायण साही मछली घर), जगदीश गुप्त (नाव केपाँव), दुष्यंतकुमार (सुर्यका स्वागत), सर्वेश्वर दयाल सक्सेना (काठकी घांटियाँ), श्रीकांत वर्मा (माया दर्पण) हांणी कवितेच्या मळार नवकवितेच्या संदर्भात क्रांतीकारी योगदान दिलें. तशेंच नरेंद्र मोहन, राजेश जोशी, मंगलेश उबराल, उदय प्रकाश, वेणु गोपाळ, रमेश कुन्तल अवघेश कुमार, चन्द्रकांत देवताले हांणी नवीन कवितेच्या आंदोलनांत सक्रीय वांटो घेवन काव्य निर्मिती केली.

नवलेखनाची ही चळवळ साहित्याच्या सगळ्याच प्रकारांत उण्या-चड प्रमाणांत घडली, नाटकाच्या मळारय फुडें दिल्ल्या नाटककारांनी आपले परीन हे चळवळीक हातभार लायलो.

जगदीशचंद्र माथुर (कोणार्क), मोहन राकेश (आधे अधुरे, आषाठ का एक दिन, लहरोके राजहंस_), नरेश मेहता (खलित यात्रा), विष्णु प्रभआकर (युगे युगे क्रांती), दुष्यंत कुमार (एक कष्ठ विषपायी), धर्मवीर भारती (अंधा युग), सुरेंद्र वर्मा (सूर्ये के अंतीम किरण से पहली किरण तक), सर्वेश्वर दयाल सक्सेना(बंकरी), मणि मधुकर (रस गंधर्व), नाग बोडस (खुबसुरत बहु), कथा नवलकथेच्या मळार फुडें दिल्ल्या साहित्यिकांनी नवनिर्मिती केली. नागार्जुन (बलचमना, नई पौध), फणीश्वर नाथ रेणु (मैला आँचल), संगेय राघव (कबतक पुकारूँ), विवेकी राय (बबूल), शिवप्रसाद सिंह (अलग अलग वैतरणी), हिमांशु जोशी (अरण्य), मार्कण्डेय (अग्नि बीज), मम्मननाथ (बहता पानी), अमृतराय (बीज, नागफनी), अमृतलाल नागर (बँद और सागर), कमलेश्वर (समुद्र में खोया हुआ आदमी), रामकुमार भ्रमर (काँच घर), धर्मवीर भारती (सूरज का सातवाँ घोड़ा), मन्नू भंडारी (आपका बंटी).

कथेच्या मळार नवी कथा, जनवादी कथा, सहज कथा, समकालीन कथा, समांतर कथा, सक्रीय कथा अशा चळवळींनी नवलेखनांत भर घाली. अमरकांत (देश के लोग, जिदंगी, और जॉक), कमलेश्वर (कस्मेका आदमी, इतने अच्छे दीन), निर्मल वर्मा (परिन्दे, जलती झाडी), फणीश्वर नाथ रेणु (ठुमरी), राजेंद्र यादव (लहरें और परछाईयाँ), मोहन राकेश (नये बादल), मार्कण्डेय (पानफूल), उषा प्रियंवदा, कृष्णा सोबती, भीष्म सहानी, शिवप्रसाद सिंह, गंगाप्रसार विमल, धर्मेंद गुप्त, महीपसिंह, कुलभुषण आनी हे कथाकारांनी आपले योगदान दिलां.

डॉ. रवींद्र कात्यायन

श्रीमती वृषाली मांद्रेकर