मराठी चित्रपट

दादासाहेब फाळके हाणे तयार केल्ली 'राजा हरिश्चंद्र हो मराठी चित्रपट १७ मे १९१३ ह्या दिसा मुंबयंत प्रदर्शित जाली. हो पयलो भारतीय चित्रपट जावन आसा. ह्या चित्रपटाच्या प्रदर्शनान मराठी तशेच भारतीय चित्रपटसृश्टीच्या इतिहासाक सुखात जाली बाबूराव पेंटर हाणे ‘सैरंध्री' हो कलात्मक मूकपट १९१८ त सादर केलो. कोल्हापुरांत ‘महाराष्ट्र फिल्म कंपनी' आनी 'प्रभात फिल्म कंपनी' ह्या दोन संस्थांनी कितलेशेच सोबीत मूकपट तयार केले. प्रभातची चालक विष्णुपंत दामले हाणे ६ फेब्रुवारी १९३२ ह्या दिसा विठ्ठल हाणे दिग्दर्शित केल्ल्या ‘औट घटकेचा राजा' ह्या हिंदी-मराठी भाशेंत तयार केल्ल्या बोलपटांत शाहू मोडक हाणे मराठीतली पयली दुहेरी भूमिका (डबलरोल) केल्ली. रभात फिल्म कंपनीन १९३२ त, गणपतराव बोडस, हिराबाई बडोदेकर, बालगंधर्व, के. नारायण काळे, मा. दीनानाथ, वैशंपायन, चिंतामणराव कोल्हटकर, बापूसाहेब पेंढारकर, बडोदेकर, विष्णुपंत औधकर आनी हेर जायते रंगमाचयेवेले कलाकार १९३७ त, बालगंधर्वान ‘साध्वी मीराबाई’ हो बोलपट कांडली. तातूंत बालगंधर्वान नीराबाईची स्त्री भूमिका केली. कोल्हापुरांत 'विलासी ईश्वर (१९३५) हो मराठीतलो पयलो सामाजीक चित्रपट सादर जाली. ही चित्रपट मामा वरेरकर हाणे बरोवन मा, विनायक हाणे दिग्दर्शित केल्लो. ह्याच काळांत विश्राम बेडेकर हाणे सांगलीक ‘ठकीचे लग्न आनी हेर कांय विनोदी चित्रपट काडले. १९३६ त, विष्णुपंत दामले आनी शेख फतेलाल हांणी दिग्दर्शित केल्लो प्रभातचो 'संत संवसारांतल्या तीन सर्वोत्तम चित्रपटांत ह्या चित्रपटाची गणना जाली. १९३८ शालिनी सिनेटोन संस्थेची, के. पी. भावे हाणे दिग्दर्शित केल्लो ‘धुवकुमार हो बालकलाकारांचो पयलोच मराठी चित्रपट आसा. आचार्य अत्रे हाणे बरयल्ले 'धर्मवीर (१९३७), ‘प्रेमवीर' (१९३७), 'ब्रह्मचारी' 6. ‘बैंडीची बाटली' (१९३९) आनी हेर चित्रपट खूब लोकप्रिय चित्रपटाची क्षेयनामावली (titles) इंग्लीश भाशेतल्यान दिवपाची प्रथा आशिल्ली. स्वातंत्र्यवीर सावरकर हाणे ही प्रथा बंद करुन मराठोंतल्यान श्रेयनामावली दिवपाची पध्दत सुरू केली. दामले आनी फतेलाल, व्ही. शांताराम आनी मा. विनायक हांणी ह्या काळांत कांय दर्जेदार चित्रपट सादर केले. कमलाबाई मंगरूळकर ही मराठोंतली पयली बायल चित्रपटनिर्माती. तिणे ‘सावळ्या तांडेल' (१९४२) आनी रुक्मिणी स्वयंवर हे मराठी चित्रपट तयार केले. दुसच्या म्हाझुजाच्या काळांत कच्च्या फिल्माची तूट आयली. ताका लागून जुलय १९४३ त, एका सरकारी आदेशावरवीं कच्च्या फिल्माचेर कडक निर्बध आयले. ह्या चित्रपटांची लोकप्रियता वाडिल्ल्यान सामान्य मनीस ह्या चित्रपटांकडेन जाली आनी १९६२ त, २२ मराठी चित्रपट प्रदर्शित जाले. १९७१ मेरेन कितलेशेच मराठी चित्रपट उजवाडाक आयले. ह्याच काळांत ग. दि. माडगूळकर, पु. ल. देशपांडे, ग. रा. कामत, संगीत दिग्दर्शक सुधीर ૭૪૬ कोंकणी विश्वकोश : १ आई' ह्या चित्रपटाक सर्वोत्तम चित्रपटाचे पयलेंच राष्ट्रपति भांगरापदक मेळ्ळे (१९५३). राजा ठाकूर, भालजी पेंढारकर, अनंत माने, माधव शिंदे, दत्ता धर्माधिकारी आनी मधुकर पाठक हांचेय चित्रपट लोकप्रिय जाले. मधुसुदन कालेलकर हाका चित्रपट कथालेखनांत यश मेळ्ळे. दक्षिण महाराष्ट्रांत साखर कारखान्यांची वाड जावपाक लागतकच त्या वाठारांतल्या शेतकामत्यांच्या हातांत पयसो घोळपाक लागली. माने आनी वसंत पेंटर हांचे अशे तरेचे चित्रपट खूब गाजले. १९७४ चो ह्या चित्रपटाक राज्य सरकारचो पयलो पुरस्कार मेळ्ळो. १९७१ त दादा कोंडके हाचो हेच तरचो ‘सोंगाडया' चित्रपट लोकप्रेिय जाली आनी यश मेळयलें. ९६५ त व्ही. शांताराम हाणे काडिल्लो ‘इये मराठोचिये (१९७२), ‘बायांनो नवरे सांभाळा’ (१९७४), 'ज्योतिबाचा नवस' (१९७५) आनी हेर कांय रंगीत मराठी चित्रपट प्रदर्शित केले. १९७६-१९८८ ह्या काळांत वट्ट २७० मराठी चित्रपट तयार जाले. हेर भाशीक चित्रपटांच्या मानान मराठी चित्रपटनिर्मिती वट्ट भारतीय चित्रपटनिर्मितीच्या फकत ५ टक्के इतली आसा. मराठी चित्रपटसृश्टीत नामना जोडिल्ले कांय कलाकारः दादासाहेब फाळके, बाबुराव पेंटर, मा. विठ्ठल, शाहू मोडक, विष्णुपंत दामले, भालजी पेंढारकर, शांता आपटे, मो. ग. रांगणेकर, ज्योत्स्ना भोळे, दामुअण्णा मालवणकर, दिनकर कामण्णा, शेख फतेलाल, मा. विनायक, विश्राम बेडेकर, आचार्य अत्रे, पांडुरंग नाईक, गजानन जहागिरदार, शिवराम वाशीकर, शांताराम आठवले, नारायण काळे, ना. ह. आपटे, ग. दि. माडगूळकर, पु. ल. देशपांडे, ग. रा. कामत, सुधीर फडके, राजा परांजपे, राजा नेने, दत्ता धर्माधिकारी, राम गबाळे, राजा त्रकूर, राजा गोसावी, अनंत माने, मधुसुदन कालेलकर, वसंत पेंटर, दादा कोंडके, श्री. रा. चिटणीस, साळवी, हंसा वाडकर, उषा किरण, सूर्यकांत, रमेश देव, सीमा देव, चंद्रकांत, जयश्री गडकर, चंद्रकांत गोखले, वसंत शिंदे, खेबूडकर, वसंत देसाई, वसंत पवार, राम कदम, शंकर पाटील, शांताराम आठवले, पी. सावळाराम, राजा बढे, निळू फुले, डॉ. श्रीराम वर्षा उसगांवकार