महाबळेश्र्वर

महाबळेश्वर हें महाराष्ट्रांतलें नामनेचें थंड हवेचें थळ आनी सातारा जिल्ह्यांतल्या ह्याच नांवाच्या तालुक्याचें मुखेल ठिकाण. हें थळ साताऱ्याचे वायव्येक 53किमी. अंतराचेर आनी पुण्यासावन नैऋत्येक 121किमी. अंतराचेर आसा. अस्तंत घाटाच्या सह्यदोंगरावळींतल्या एका सपाट वाठाराचेर दर्या पातळेसावन 1372मी. उंचायेचेर महाबळेश्र्वर वसलां. हांगा आशिल्ली सगळ्यांत उंचेली दोंगुल्ली सिंदोला (1435.6मी.) आनी ताचे फाटोफाट कॉनॉट तेंगशी (1415.5मी.) ह्यो उल्लेख करपासारक्यो तेंगशो आसात. ब्रिटीश काळांत मुंबयचो गव्हर्नर सर जॉन मॅल्कम हाणें 1828 त साताऱ्याच्या राजाकडल्यान जागो मेळोवन थंय ह्या थळाची स्थापना केली. ताच्या नांवावयल्यान हाका माल्कम्पेठ अशेंय नांव पडलें.

महाबळेश्र्वराक वर्सुकी पावस सरासरी सुमार 623 सेंमी. आसून थंडेच्यादिसांनी हांगाचें सरासरी तापमान 17.40से. आनी निमांत सरासरी तापमान 32.20 से. आसता.

हांगा भरपूर पावस पडटा आशिल्ल्यान हांगाचो पुराय वाठार दाट रानांनी भरिल्लो आसून तातूंत जायते रुखांचे प्रकार दिसून येतात. तातूंत जांभळ, ओक, हिरडो, अंजन, आंबो, बेहडा,वरस, कारवी हांचें प्रमाण भरपूर आसून अर्थीक नदरेन तांकां बरेंच म्हत्व आसा. हांगासल्ल्या रानांत बिबळो, तरस, कोले, सोंशे, रानदूकर, वानर, माकडां आदी जनावरां आनी वेगवेगळ्या प्रकाराचीं जिवाणींय मेळटात. तेचपरी बुलबुल, स्परफाउल, बर्ड ऑफ पॅरॅडाइज, पाण कावळो, सुतार पक्षी, कोकिळ, तशेंच हनीसकर ह्या सारके वेगवेगळ्या प्रकारचे पक्षिय मेळटात.

यादवकाळासावनच महाबळेश्र्वराचो उल्लेख मेळटा. साताऱ्याच्या राजाकडल्यान हांगासल्ले सोबितकायेचें वर्णन आयकतकच जनरल लॉडविक हाणें 1824त ह्या वाठाराची पळोवणी केली. 1826त जनरल ब्रिग्ज हाणें हांगा एक कुटी बांदली. तशेंच साताऱ्याच्या महाराजाक हांगा रस्तो बांदूक सांगलो. 1827 त मुंबयचो गव्हर्नर सर जॉन हाणें हांगा युरोपीय सैनिकांखातीर हॉस्पिटल बांदलें. खारवी, धनगर, धवड, कुळवाडी ह्यो हांगाच्यो मूळ जमाती. चिनी आनी मलायी कैदयांक दवरपाखातीर 120 कैद्यांक फाव अशी बंदखण हांगा बांदिल्ली.

शाराचे उत्तेक सुमार 4किमी. अंतराचेर पोरनें महाबळेश्र्वर क्षेत्र आसा. ताचेवयल्यानच ह्या दोंगुल्ल्यांच्या वाठाराक महाबळेश्र्वर हें नांव पडलें. हांगा आशिल्लें महाबळेश्र्वराचें देवूळ इ. स. 1215त यादववंशी राजा सिंघणदेव हाणें बांदलें. ह्या देवळालागसार कृष्णाबाई आनी अतीबलेश्र्वर हीं दोन देवळां आसात. महाबळेश्र्वर आनी अतिबलेश्र्वर हीं नांवां ‘महाबल’ आनी ‘अतिबल’ ह्या दोन बळिश्ट आनी वीर अशा राक्षस भावांवयल्यान आयलीं अशी आख्यायिका स्कंद पुराणांतल्या सह्याद्रीखंडांत दिल्ली आसा.

कृष्णाबाईच्या देवळाक पंचगंगेचें देवूळ अशेंय म्हण्टात. ह्या देवळांत कृष्णा, कोयना, वेण्णा, गायत्री आनी सावित्री ह्या पांच न्हंयांचीं उगमस्थानां दाखयतात. 3मी. अंतराचेर ह्या पांच न्हंयांचें उदक एकठांय येवन एका गोमुखांतल्यान (गायेच्या तोंडांतल्यान) एका कुंडांत पडटा आनी थंयसावन तें दुसऱ्या कुंडांत वता. हाका ब्रह्मकुंड अशें म्हण्टात. फाल्गुन म्हयन्याच्या वद्य पक्षांत पांच दीस कृष्णाबाईचो उत्सव,आश्र्विन म्हयन्याच्या वद्य पक्षांत धा दीस नवरात आनी माघ म्हयन्यांत सात दीस शिवरात अशे तीन उत्सव हांगा दर वर्सा जातात. हांगा माणिकबाई आनी गंगाबाई अशीं दोन आरोग्यधामांय आसात.

1864त हांगा फ्रेअर हॉल बांदिल्लो. हातूंत ग्रंथालय आनी वाचनालय आसा. स्ट्रॉबेरी आनी रसबेरी हीं हांगाचीं नामनेचीं आनी म्हत्वाचीं फळां. हांगाच्या स्ट्रॉबेरीखातीर तशेंच मुरांबे आनी जेलीखातीर महाळेश्र्वराची नामना आसा. हांगा गंव, नाचणी, वरी, तांदूळ, कोबी, तांबडे बटाट, गाजर, कॉफी आदींचीं उत्पादनां काडटात. म्होंवां-मुसांच्या पालनावरवीं म्होंव काडपाचीं हांगा केंद्रां आसात. राज्यशासनाचेवतीन भोंवडेखातीर हॉलिडे कँपाची वेवस्था हांगा आसा.

हांगाच्या थंड हवामानाखातीर मार्च ते मे ह्या म्हयन्यांनी भोंवडेकारांची हांगा भरपूर गर्दी आसता. हांगा भोंवडेकारांक पळोवपाखातीर जायतीं थळां (पॉइंटस्) आसात. देखीक : आर्थरसीट, एलफिन्स्टन पॉइंट, सिडनी वा लॉडविक पॉइंट, बाँबे पॉइंट, कार्नाक, केट्स पॉइंट, क्षेत्र महाबळेश्र्वर, वेण्णा लेक (तळें), प्रतापसिंह उद्दयान, महाबळेश्र्वर वाठाराच्या लागसार आशिल्लीं प्रतापगड, मकरंदगड, कमळगड, पाचगणी हींय थळां पळोवसारकीं आसात.