यवन राजवंश

सिकंदर हो भारताचेर घुरी घालपी पयलो यवन राजा आशिल्लो. तो परत गेलो तेन्ना पंजाब, सिंध आनी सिंधू न्हंयेचे अस्तंतेकडल्या परोपनिसदै ह्या प्रदेशांचेर यवनांची सत्ता आशिल्ली. पूण रोकडोच चंद्रगुप्त मौर्य हाणें तो प्रदेश जि़खलो आनी थंय आपलें राज्य स्थापलें. सन पयलीं ३०५ च्या सुमाराक सिरियेचो यवन राजा सेल्युकस हाणें भारताचेर घुरी घाली पूण चंद्रगुप्तान ताका हारयलो. ताका लागून सेल्युकसान काबूल, कंदहार आनी हेरात हेय प्रदेश चंद्रगुप्ताक दिले.

सनपयलीं २०६ त सेल्युकसाचो उत्तरधिकारी अॅष्टिओकुस हाणें काबूलाचेर स्वारी केली. पूण ताका तो प्रदेश जिखप शक्य जालें ना. सनपूर्व १९० च्या अदमासाक बॅक्ट्रियाचो यवन राजा डेमिट्रिअस हाणें काबूल, पंजाब, सिंध हे प्रदेश जिखले.

यवन राजांमदले मारामारीक लागून पुण्यमित्र शुंग हाका सिंध न्हंयेमेरेनचो प्रदेश यवनमुक्त करपांत यश आयलें. ताचेउपरांत सिथियन लोकांची बॅक्ट्रियाचेर घुरी घाल्ल्यान थंयचे यवन राजा अफगाणिस्थान आनी पंजाब ह्या प्रदेशांत आयले. तांचीं जायतीं ल्हान ल्हान राज्यां आशिल्लीं.

मिनांडर हाणें सनपयलीं १६०-१४० मेरेन काबूल आनी पंजाब ह्या प्रदेशांचेर राज्य केलें. तशेंच ताणें भडोचमेरेन यवनांची सत्ता स्थापली. पूण ती थोडयाच काळापुरती थरली.मिनांडर हाणें बौध्द पंथ आपणायलो आनी बौध्द साहित्यांतच ताका मिलिंद हें नांव दिलां.

बेसनगराक एक गरूडध्वज आसा. ताचेवयल्यान शिलालेखांत तो गरूडध्वज हेलिओडोरस नांवांच्या यवन पुरूसान उबारिल्ल्याचो उल्लेख आसा. शुंग वंशांतलो राजा भागभद्र हो विदिशेक राज्य करतालो तेन्ना, सनपयलीं ११३ च्या अदमासाक तक्षशिलेचो यवन राजा अॅण्टिआक्लिदस हाणें हेलिओडोरस हाका आपलो राजदूत म्हणून विदेशाक धाडिल्लो.

हर्मेअस हो निमाणो यवन राजा. इ.स. च्या पयल्या शेंकडयाचे सुरवेक काबूलांत राज्य करतालो. तक्षशिला आनी पुष्कलावती हांगाचीं यवन राज्यां शकांनी तेपयलींच ना केल्लीं.

डेमिट्रियसपसून हर्मेअसमेरेन सुमार २०० वर्सां यवनांचें राज्य वायव्य शिमाप्रांत आनी पंजाब ह्या भागांत आशिल्लें. सिकंदर आनी सेल्युकस हांणी जरी भारताचेर घुरयो घाल्यो तरीय भारतीय संस्कृतायेचेर तांचो मातय प्रभाव पडलोना. पूण मिनांडरान बौध्द पंथ आपणायलो आनी हेलिओडोरसान वैश्णव पंथ आपणायलो. हाचेवयल्यान भारतीय संस्कृतायेचोच यवनांचेर चड प्रभाव पडलो अशें म्हणूं येता.

यशपालः (जल्मः ३ डिसेंबर १९०३, पंजाब - फिरोझपूर; मरणः २७ डिसेंबर १९७६).

आधुनिक हिंदी कथाकार, कादंबरीकार, निबंदकार आनी क्रांतिकारक देशभक्त. ताच्या बापायचें नांव हिरालाल आनी आवयचें नांव प्रेमदेवी. तांचो राबितो हिमाचल प्रदेशांतल्या कांग्रा जिल्ह्यात आशिल्लो. यशपालाची आवय फिरोझपूर छावणेंत अध्यापिका आशिल्ली. ताचें शिकप सुरवेक गुरूकुल कांगडींत आनी उपरांत लाहोरचे नॅशनल कॅालेजींत जालें. यशपालाचो धाकलो भाव धर्मपालूय क्रांतीकारी कार्यांत वांटो घेतालो आनी ताका बंदखणूय भोगची पडिल्ली. प्रकाशवती कपूर हिचेकडेन ताचें ७ ऑगस्ट १९३६ त नोंदणी पद्दतीन लग्न जालेंयशपाल मॅट्रिक परिक्षा पयल्या वर्गात पास जालो. ताका शिश्यवृत्तीय मेळटाली. पूण स्वातंत्र्य आंदोलनांत ताणें कॅालेज सोडलें. चौरीचौराचो सत्याग्रह फाटीं घेतिल्ल्यान निराश जाल्ल्या तरणाटयांमदीं यशपाल आशिल्लो. फुडें ताणें कॅालेजींत वचून बी.ए.केली आनी अध्यापक म्हणून नोकरीय पत्करली. चंद्रशेखर आझाद, भगतसिंग, राजगुरू, बटुकेश्र्वर दत्त ह्या क्रांतीकारकांवांगडा दहशतवादी क्रांतीच्या लढयांत तो आशिल्लो. १९२९ त ताणें आनी भगवतीचरण व्होरान दिल्लीक व्हायसरॅायाचे गाडयेसकयल बाँम्बस्फोट करपाचो यत्न केलो. पूण तो सफल जालो ना. तीन वर्सां ते फरारी जाले. पूण फुडें १९३२त ताका धरलो आनी १४ वर्सांची सश्रम कारावासाची ख्यास्त जाली. १९३८त उत्तर प्रदेशांत काँग्रेस मंत्रीमंडळ सत्तेर आयले उपरांत ताची सुटका जाली. १९३०त तो पंजाबची क्रांतीकारी संघटना 'हिंदुस्थान सोशॅलिस्ट रिपब्लिकन आर्मी' चो मुखेल आनी चंद्रशेखर आझादाच्या मरणाउपरांत १९३१ त तिचो मुखेल सेनापती म्हणून ताची नेमणूक जाली.

यशपालान इंग्लीश, हिंदी, बंगाली, फ्रेंच, इटालियन ह्या भाशांचो अभ्यास केल्लो. ताच्या घराण्याचेर आर्यसमाजाचे संस्कार आशिल्ले. पूण फुडें तो धर्मविरोधी आनी क्रांतीकारी जालो.

सुरवेक लखनौक एका सप्तकी नेमाळ्यांत ७५ रुपयांचेर उपसंपादक म्हणून तो काम करपाक लागलो. मागीर आवयन दिल्ल्या ३०० रुपयाचेंर ताणें विप्लव हें म्हयनाळें सुरू केलें. फुडें त्या विप्लवचेंच उर्दू संस्करण बागी ह्या नांवान प्रसिद्द करपाक लागले. ताणें बाँब तयार करपाचो ल्हान कारखानोय सुरू केलो. १९४०त ताका परत अटक जाली. ताचीं सुमार ५० पुस्तकां प्रकाशित जाल्यांत. १९५२ वर्सा ताणें रशिया, स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रिया आनी इंग्लंडाची भोंवडी केली. १९५५, ५६, ५८, ६४ ह्या वर्सा ताणें विदेशी यात्रा केल्यो. ताणें बरयल्ल्यो साहित्य कृती अशो-प्रवासवर्णनां-लोहेकी दीवार के दोनों ओर(१९५२), राहबीती(१९५३). नाटकः नशे नशे की बात(१९५२), कादंबरीः झूठ-सच(१९६०), दिव्या १९५४, अमिता १९५६, अप्सरा का श्राप १९६५, मेरी तेरी उसकी बात(१९७४), दादा कॉमरेड(१९४१), देशद्रोही(१९४३), पार्टी कॉमरेड(१९४७), मनुष्य के रुप (१९४९), बारह घंटे(१९६३). कथासंग्रहः पिंजरे की उडान(१९३९), वो दुनिया(१९४२), ज्ञानदान(१९४३), अभिशप्त(१९४४), तर्क का तूफान(१९४४), मस्मावृंत चिनगारी(१९४६), फूलों का कुर्ता(१९४९), धर्मयुध्द(१९५०), उत्तराधिकारी(१९५१), चित्र का शीर्षक(१९५१), तुमने क्यो कहा था की मैं सुंदर हूँ(१९५४), उतमी की माँ(१९५५), ओ भैरवी(१९५८), सच बोलने की भूल(१९६२); खश्र्वर और आदमी(१९६५), निबंदसंग्रहः न्याय का संघर्ष(१९४०), माकर्सवाद(१९४१),गांधीवाद की शव-परीक्षा(१९४२), चक्कर क्लब(१९४३), बात-बातमें बात(१९५०),रामराज्य की कथा(१९५०), देखा, सोचा, समझा(१९५१),जग का मुजरा(१९५२), बीबीजी कहती है मेरा चेहरा रोवीला है.

यशपालान आपली आपजीण सिंहावलोकन ह्या नांवान तीन भांगानी(१९५१,१९५२,१९५५)प्रकाशीत केल्ली आसा. साहित्य, राजकीय आनी समाजीक वस्तुस्थिती आनी एका खर क्रांतीकारकाचें कर्ममय जीवन हे नदरेन ती वाचपासारकी आसा.

यशवंतः (जल्मः ९ मार्च १८९९ चाफळ, सातारा जिल्हो; मरणः २६ नोव्हेंबर १९८५,पुणें).

नामनेचो मराठी कवी. पुराय नांव यशवंत दिनकर पेंढारकर. ताचें शिक्षण सांगलीक जालें. मॅट्रिक जातकच पुण्याक ताणें लेखनिकाची नोकरी धरली. सुरवातीच्या काळांत, काव्यरचनेविशींचें मार्गदर्शन ताका कवी साधुदास हाचे कडल्यान मेळ्ळें.

ताची मूळ प्रवृत्ती राश्ट्रीय स्वरुपाची कविता बरोवपाकडेन आशिल्ली. पूण उपरांत रविकिरण मंडळाकडेन संपर्क येतकच ताचेर इंग्लिशींतल्या स्वच्छंदतायवादी कवितेचो प्रभाव पडलो.

यशवंताची कविता गेय, भावोत्कट, सामान्यांच्या सुखदुख्खांकडेन समरस जावपी आशिल्ली. तेखातीर रविकिरणमंडळांतल्या सगळ्यांपरस ताका चड नामना फावो जाली.

यशोधन(१९२९) हो ताचो पयलो व्हड आनी लोकप्रिय कवितांझेलो. उपरांत ताचे यशोगन्ध(१९३४), यशोगिरी(१९४४), ओजस्विनी(१९४६)हे काव्यझेले उजवाडा आयले. स्फूट कवितेवांगडा जयमड्गला(एक प्रेमकथा-१९३१), बन्दीशाळा(१९३२), काव्यकिरीट(१९४१)अशो दीर्घ काव्यरचनाय ताणें केल्यात. बन्दीशाळेंत बालगुन्यावकारांचे जिणेची कथा सांगल्या. जयमडगला हातूंत कवी बिल्हणाची प्रेमकथा आसा. २२ भावगितांचे हें एक काव्य.

काव्यकिरिटांत बडोद्याचो अधिपती प्रतापसिंह महाराज हाच्या राज्यभिशेकोत्सवाचें वर्णन आसा. त्या काव्यान तो बडोदा संस्थानाचो राजकवी जालो. संयुक्त महाराष्ट्राची निर्मिती जातकच ताचो महाराष्ट्र-कवी म्हणून भोवमान केलो.

ल्हान भुरग्याखांतीरूय ताणें काव्यरचना केल्या.तशेंच 'छत्रपती शिवराय'(१९६८) हें ताणें शिवाजी महाराजांचे जिणेचेर बरयल्लें म्हाकाव्यूय प्रसिद्द आसा. ताणें गद्य-लिखाणूय केलां. पूण कवी म्हणुनूच ताका चड नामना मेळ्ळी.