रानां आनी रानविधेचो इतिहास

रानां आनी रानविधेचो इतिहास दिर्घकाळीन सरासरी हवामान आनी हेर सैमिक घटकांच्या खर प्रभावाक लागून त्या वेळच्या रुखाच्या मुळच्या खुटिल्या रुपांत बदल जावन सधाच्या वनस्पत झाडांकडे सारकेपण आशिल्लीं रानां तयार जालीं. फुडें थळ आनी काळ ह्या प्रमाण ह्या रानांतूय बदल जावन सधाच्या रुपांतलीं रानां अस्तित्वांत आयलीं. मनशाचो सगळ्यांत पयलीं रानांकडेन संबंद आयलो तो मोनजातीच्या कासाक लागून. ते भायर लांकडापसून उब, झाडांचे सालीचीं वल्कलां, कंदमुळां, कासाखातीर ओबडधोबड शास्त्रां हे खातीरय रानांकडे मनशाचो संबंद आयलो. उपरांतच्या शेतीप्रधान जिणे पददतींत रानमळां निवळ करून धान्याची लागवड करप आनी शेंतांच्या अवजारांखातीर लांकडाचो उपेग करुंक लागलो. फुडें फुडें रानापसून जायते उपेग जावंक लागले. फळां, वासाळ आनी वखदी वनस्पत जमोवप, घरां, गोरवांचे गोठे, व्हडीं, अवजारां, इंधन आदींखातीर तशेंच शेतीच्या विस्ताराखातीर वेगवेगळ्या झाडांची लांकडं मारप अशें तरेचे जायते उपेग मनीस रानांपसून करुन घेतालो. उपनिषदां, रामायण, महाभारत हातूंत रानांचो वा झाडांचो आदरान उल्लेख केल्लो मेळटा. इ. स. आदीं चवथ्या शतमानांतल्या कौटिल्याच्या लिखाणांत रानांची राखण वेवस्था, उत्पादन विनियोग हे विशीं म्हायती मेळटा. चंद्रगुप्त मौर्य हाचे राजवटींत रानांखातीर खास अधिकाऱ्याची नेमणूक जाताली.

तशेंच रानक्षेत्राचें वर्गीकरण करुन ताचे ताखणेची वेवस्थाय अस्तित्वांत आशिल्ली. सम्राट अशोक, ते उपरांत मोगल, मराठे आनी गोंड राजे हांचे मुस्तींत रस्त्याच्या कडांनी आना सैन्यतळाभोंवतणी झाडांची लागवड केल्ली दिश्टी पडटा. शिवाजी राज्याच्या झाडा संवर्धनाविशींची जागरुकता आनी तळमळ ताणें काडिल्ल्या एका खास आज्ञापत्रांत स्पश्ट जाणवता. रानां म्हळ्यार आपसुकच निर्माण जावपी आनी केन्नाच सोंपनाशिल्ली सैमिक उपज असो समज कांय आडवाद सोडल्यार पुराय संवसांरात रुढ आशिल्लो. ताकालागून रानांचो नाश जायत रावलो. तशेंच गरजेप्रमाण रानांतल्यान उत्पन्न घेवचें, हे वृत्तीचो अतिरेक जावन थंयच्या वनसंहाराक लागून भुंयप्रदेशाचें रेंवटांत रुपांतर जालें. हाचो परिणाम थंयचे अर्थवेवस्थेचेर आनी समाजवेवस्थेचेर जालो. सतराव्या शतमानांत झुजकाळांत युरोपांत व्हड प्रमाणात लांकडाचो उणाव भांसूंका लागलो. तेन्ना रान म्हळ्यार म्हत्वाची साधनसंपत्ती आनी तिची खास जतनाय घेवंक जाय हाची जाणीव थंयच्या समाजकरणी आनी राजकारणी मनशांमदीं जालीं. तेन्नाच्यानच शास्त्रीय नदरेंतल्यान रानांचे वेवस्थापन करपाक मुळावण पडलें. सगळ्यांत पयली ही सुरवात जर्मनींत जाली. ते उपरांत युरोपांतल्या हेर देशांत आनी मागीर भारतांत तिचो प्रसार जालो.

भारतांत ब्रिटिशांची सत्ता येमेरेन रानांच्या शास्त्रोक्त वेवस्थापन आनी पुनरुत्पादनाची जाणविकाय नाशिल्ली. ब्रिटीश राजवट येतकच सुरवातीच्या काळांत रानांतल्यान वेपारी म्हत्वाच्या झाडांची तोड जाताली. तशेंच इमारतीचीं बरींबरीं लांकडां, वखदी आनी वासाचीं द्रव्यां परदेशांत निर्यात जातालीं. पूण 1806 उपरांत युरोपांतल्या रानाच्या वेवस्थापनाविशींचो प्रभाव भारतांतल्या ब्रिटीश राजकत्यांचेर पडलो. अशें तरेन रानाचें प्रशासन पदद्तशीरपणान जावपाक सूरवात जाली. 1842 त भारतांतले पयलें सागवानाचें रोपवन मलबारांत कोनोली आनी चाथू मेनन हांणी निर्माण केले. 1847 वर्सा भारतांत सगळ्यांत आदीं मुंबय वाठारांत गीब्सन हाची रानसरंक्षक म्हूण नेमणूक जाली. 1853 वर्सा मद्रास आनी उपरांत हेर प्रांतांत स्वतंत्र अधिकारी नेमलें. 1855 वर्सा तेन्नाचो गव्हर्नर जनरल लॉड डलहौसी हाणें देशांतले रानवेवस्थापनेविशीं एक सविस्तर निवेदन जारी केलें. तेन्नाच भारताच्या रानांसांबाळ वावराक पदद्तशीरपणान सुरवात जाली. 1864 वर्सा सर डिट्रिच बँड्रिस ह्या जर्मनरानशास्त्राची भारताचो पयलो रान महानिरीक्षक म्हणू नेमणूक जाली. तेन्नाच्यान खाशेंलें प्रशिक्षण घेतील्ले रानधिकारी भारताच्या रानांत शास्त्रोक्त रानांसांबाळ आनी वेवस्थापनाच्या कामाखातीर मेळूंक लागले. ह्या अधिकाऱ्यांनी एकुणिसाव्या शतमानाच्या उत्तरार्धांत ब्रिटिश सत्तेखाल रानवाठाराचें सीमांकन करुन नकाशे तयार करप, रानांचो सविस्तर अभ्यास करुन वावरा येवजण तयार करप रानोपंजाच्या निश्कर्षपणाची आनी पुनरुत्पादनाची पदद्तशीर कार्यावळी ही कामां केल्लीं आनी तेप्रमाण शास्त्रोक्त वेवस्थापन सुरु जालें. 1865त भारतांतय रानांविशींचे खास अधिनेम लागू केले. 1894 वर्सा तेन्नाच्या शासनान भारताच्या वनस्पतीविशींचो एक थाराव केलो. हें भारताचें पयलें अधिकृत रानां धोरण 1876 त डेहराडून आनी 1912 त कोर्इमतूर हांगा रानां प्रशिक्षणाच्यो संस्था आनी 1906 त डेहराडुनाक मध्यवर्ती रानां संशोधन संस्था सुरु जाल्यो.

1952 वर्सा, स्वतंत्र भारताची पयली राननीती थारयली. ह्या काळांत रानांचेर आदारिल्ले जायते नवे उधेगधंदे प्रस्थापित जाले. राज्य फेरचणूक, संस्थानाचें विलीनीकरण आनी कांय खाजगी रानांवयल्या मालकी हक्कांचें उच्चाटन हाकालागून शास्त्रोक्त राजवेवस्थापनाखाल रानांचें क्षेत्र वाडलें. तरीपूण भराभर वाडपी लोकसंख्या, भुंयहीन कामगरांची जमनीची एकसारकी मागणी, शिंपमणावळ आनी विधुत् निर्मिती प्रकल्प आनी उधेगक्षेत्रांतली वाड हाकालागून रानांच्या विस्तारांत घट आयली. तशेंच पंचवर्सुकी येवजणेंतूय रानांचे उदरगतीखातीर केल्ली गुंतवणूक खुबूच उणी आशिल्ल्यान नवीं रोपवनां आनी रानकरणाच्या प्रकल्पाचे यत्न उणे जाले. फुडें ‘रानां उदरगत मंडळ’ नांवाच्यो संस्था सुरु करुन केंद्र सरकारान रान उदरगतीच्या व्हड प्रकल्पाक सुरवात केली. 1980त केंद्र शासनान, रानां साबांळ अधिनेम 1980 हो कायदो करुन निर्वनीकरणाचे प्रक्रियेक चालना दिली. ‘वल्डं लायफ फंड ’ , ‘ फ्रेडेंस ऑफ ट्रीज’ ह्या सारक्यो संघटनां तशेंच ‘चिपको’ आनी ‘अप्पिको’ ह्या सारकी आंदोलनां हाकालागूनस पर्यावरण आनी सांबाळ हांकां म्हत्व आयलें.