राममनोहर लोहिया
राममनोहर लोहिया हांचो जल्म 23 मार्च 1910 ह्या दिसा अकबरपूर, जि. फैजाबाद, उत्तर प्रदेश हांगा जालो. लौहिया हे भारतांतले समाजवादी चळवळींतले एक फुडारी आनी विचारवंत. तांच्या बापायचें नांव हिरालाल आनी आवयचें नांव चंद्रीबाई (चंदाबाई). भुरगेपणांतच तांचे आवयक मरण आयिल्लयान, आजेन आनी बापोल्यान तांकां ल्हानाचो व्हड केलो. बापूय हिरालाल वेवसायान वेपारी. तो काँग्रेसीचो कार्यकर्तो आशिल्लो.
शिक्षण
[बदल]अकबरपूरा लागसार टंडन पाठशाला आनी विश्रवेश्रवरनाथ हायस्कूल हातुंल्यान ताणें सुरवातींचे शिकप घेतलें. धंघा निमतान बापूय मुंबयंत रावपाक आयलो आनी थंयसावन 1925 वर्सा राममनोहर मुंबय विधापिठांतल्यान मॅट्रिकेची परीक्षा पास जालो. महाविधालयीन शिक्षणी खातीर तो पयलीं बनारस हिंदू विश्रवविघालयांत गेलो पूण उपरांत तें सोडून तो कोलकाताच्या विधासागर महाविधालयांत गेलो आनी 1929 वर्सा ताणें कोलकाता विधापिठाची बी.ए. पदवी घेतली. उपरांत उंचेल्या शिक्षणा खातीर निधी एकठांय करुन तो पयलीं इंग्लंडाक गेलो आनी उपरांत ताणें बर्लिन विधापिठांत संशोधन करुन अर्थशास्र विशयांत ‘ सॅल्ट अँड सिव्डिल डिसओबीडिअन्स ‘ ह्या विशयांत पीएचडी पदवी घेतली (1932). शिकता आसतना म्हळ्यार 1926 च्या गुवाहाटी काँग्रेस अधिवेशनांत,
जिवित
[बदल]सुभासचंद्र बोस आनी नेहरुंचो ताचेर प्रभाव पडिल्ल्यान, तो राष्ट्रीय चळवळी कडेन प्रभावीत जालो. पूण जर्मनीं सावन परत येतकच 1933 वर्सा सुरवेक ताणें बनारस विधापिठांत अध्यापकायचे नोकरे खातीर यत्न केलो. कांय म्हयने रामेश्रवरदास बिर्लाकडे स्वीय साहाय्यकाचे काम केलें. 1934 वर्सा जेत्रा काँग्रेस समाजवादी पक्षाची स्थापणूक जाली, तेत्रा सावन ताणें आपल्या राजकीय कार्याक सुरवात केली. कार्यकारिणीचेर ताका वेंचून काडलो तशेंच ‘काँग्रेस सोशॅलिस्ट’ ह्या नव्या सातोळ्याचो संपादक म्हूण ताची नेमणूक जाली. लखनौच्या आखिल भारतीय काँग्रेसच्या परराश्ट्र विभागाचो सचिव नेमलो. 1942 वर्साच्या छोडो भारत आंदोलनांत भूंयगत रावन ताणें अच्युतराव पटर्धन आनी जयप्रकाश नारायण हांचे वांगडा चळवळीचें फुडारपण केलें.
1955 वर्सा हैदराबादेक ताणें समाजवादी पक्षाची स्थापूणक केली. ह्या पक्षाचो तो अध्यक्ष जालो. 1956 वर्सा तो ‘मॅनकाइंड’ ह्या नेमाळ्याचो संपादक जालो. फुडें होच पक्ष 7 जून 1964 दिसा ‘संयुत्त समाजवादी पक्ष’ ह्या नांवान प्रजासमाजवादी पक्षांत विलीन जालो. ताचे पयलीं 1963 तो फरुखाबाद मतदार संधांतल्यान लोकसभेचो सदस्य आशिल्लो. स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत ताणें शेतकामत्यांच्यो चळवळी, अग्रेजी हटाव आंदोलन, जाती तोडो आंदोलन, गोवा मुत्ति चळवळ, हिंदी राश्ट्रभाशेचो पुरस्कार, नेपाळांतलो स्वातंत्र्य संघर्श अशा जायत्या चळवळींचें ताणें फुडारपण केंलें.
साहित्य
[बदल]मिस्टरी आँफ सर स्टॅफर्ड क्रिप्स(1942). अस्पेक्ट्स ऑफ सोशॅलिस्ट पॉलिसी (1952), व्हिल फ हिस्ट्री (1955), विल- पॉवर अँड अदर रायटींग्ज (1956), गिल्टी मेन ऑफ इंडियाज पार्टिशन (1960), इंडिया, चायना अँड नर्दर्न फ्राँटियर्स (1963), द कास्ट सिस्टीम (1964), इंटरव्हल डयुअरींग पलिटिक्स (1965), फ्रॅग्मेन्ट्स फ वलर्ड माइंड (1966), वाल्मीकी और वसिष्ठ, क्राती के लिये संघटन हे गेरंथ प्रसिह आसता. नेमाळ्यांनी उजवाडा आयिल्लया ताच्या कांय स्फुटलेखांचे मराठी अणकार श्रीमती इंदुमती केळकर आनी श्रीपाद केळकर हांणी अन्तहीन यात्रा, ललित लेणी (1971), दोन हत्यारे सत्ताधा – याची भाषा आनी जाति (1971) ह्या नांवांनी उजवाडा हाडल्यांत. हालीं ताचे आनीक कांय स्फुटलेख समत आनी समृध्दी (1977), भारतीय श्र्ल्लोक (1981), माकर्सवाद (1981), अल्प प्रमाणयंत्र (1984), नर-नारी (1984), शेत – शेतकरी – भूसेना (1984), जातिप्रथेचो तुरुंग (1984) ह्या शिर्षकांनी मरठींत उजवाडा आयल्यात.