रिंठो
देवनागरी
|
|
रिंठो : (मराठीः रिठा, रिंगिन, पिठा; हिंदी रिठा गुजराती: अरिठा; कन्नड: अंतवला, कुगटेमर; संस्कृत: अरिष्ट फेनिल इंग्लीश: सोपनट ट्री ऑफ साउथ इंडिया; लॅटिन: सॅपिडस ट्रायफोलियुटस; कूळ: सॅपिंडेस). एक मध्यम आकाराचें पानझडी झाडा. ताची उंचाय सुमार 18 मी. आनी घेर 1.5 मी. आसता.
सॅपिंडस हे ताचे प्रजातींत वट्ट 15 जाती आसून तातुंतल्यो भारतांत सात जाती मेळटात.हें झाड मूळचें दक्षीण भारतांतलें आसून ताचो प्रसार दर्यादेग्वयल्या आनी दोंगराचे देंवतेवयल्या सकयल्या भागांत विरळ रानांत दिश्टी पडटा. अस्तंत बंगाल, बिहार, मध्य बिहार, मध्य प्रदेश आनी उत्तर प्रदेशांतल्या खेड्यांनी ताची लागवड करतात. ताची साल करडी, चकचकीत आसून ताचेर खरबरीत आनी गळून पडपी खवळां आसातात. पानां सुंयक्त, एका फाटोफाट, समदली आनी 12- 30 सेंमी. लांब आसतात. दर एक दल भाल्यावरी, आयाताकृतीचें लांबशा तोंकाचें आसता. ह्या झाडाक नेमान ल्हान, धवीं व्दिलिगी वा एकलिंगी फुलां ऑक्टोबर ते डिसेंबर म्हयन्यांत येतात. हाका बियो आशिल्लीं फळां येतात. तीं तरणीं आसतना केंसाळ, 1.3 -2.00 सेंमी. व्यासाचीं आनी भितरलो गर सालिकडेन एकरुप जावन ती साल घट आनी सुरकुतिल्ली दिसता. बियो 2-3, काळ्यो, घट आनी चण्यायेद्यो आसतात.
रिठ्याची लागवड बियो वा रोंपे लावन करतात. हे पोरसांत सोबायेखातीरुय लायतात. रिठ्यांत सॅपोनीन हें द्रव्य आशिल्ल्यान ताचो उपेग शाब्बा सारको करतात. रेशमी, लोकरी आनी हेर तरेचे तलम कपडे धुवपाखातीर तेचपरी भांगर मोतयां हिरे आनी केंस नितळ करपाखातीर रिठ्याचो उपेग करतात. ताचें लाकूड जड आनी घट आसून तें गाड्यो आनी हेर वस्तू करपाखातीर वापरतात. ताच्या बियांचें तेल वखदी आनी फूल पुश्टीक आसून वीखबाद उणी करपी, संतंभद, ओंकारो हाडपी आसून ताची पूड तपकिरीवरी ओडल्यार दमो, उन्माद, अर्दशिशी हाचेंर गुणकारी थारता. -कों. वि. सं. मं. [1]
संदर्भ
[बदल]- ↑ कोंकणी विश्वकोश, खंड ४