शतपथ ब्राम्हण

शुक्ल यजर्वेदाचो ब्राम्हणग्रंथ. शुक्ल यजुर्वेदाच्या माध्यंदिन आनी काण्व ह्या दोनूय फांटयांच्या दोनूय ब्राम्हणांचें नांव शतपथ अशेंच आसा. ह्या ब्राम्हणांत शबंर अध्याय आशिल्ल्यान ताका शतपथ नांव मेळ्ळां. माध्यंदिन शतपथ ब्राम्हणांत १४ कांडां, १०० अध्याय, ६८ प्रपाठक, ४३८ ब्राम्हणां आनी ७६२४ कंडिका आसात. काण्व शतपथ ब्राम्हणांत प्रपाठक विभाग नात. तातूंत १७ कांडा, १०४ अध्याय, ४३५ ब्राम्हणां आनी ६८०६ कंडिका आसात. ह्या दोनूय ब्राम्हणांत बरेंचशें सारकेपण आसा तशेंच कांय पाठभेद आसात

माध्यंदिन शतपथ ब्राम्हणांत आयिल्ले विशय अशे आसात- पयल्या कांडांत दर्शपूर्णमास इष्टीचें आनी दुसऱ्या कांडांत आधान अग्निहोत्र, पिंडपितृयज्ञ, आग्रयण आनी चातृर्मास्य याग हांचें वर्णन आसा. तिसऱ्या आनी चवथ्या कांडांत सोमयागा कजेन संबंद अशा जायत्या यागांचें विवरण आसा. पांचव्या कांडांत वाजपेय आनी राजसूय ह्या यागांचें विवेचन आसा. स ते धा कांडांत उस्वासंभरण, विषणुक्रम, वनीवाहनकर्म,चयनवर्णन, शतरुद्रिय होम, चितिसंपत्ती, अग्नीची उपासना सारकिल्ल्या विशयांचें वर्णन आसा. इकराव्या कांडांत कांय कर्मां सागिल्लीं आसात आनी तीं समजुचीं म्हणून यज्ञयागांच्यो कथा दिल्ल्यो आसात. बाराव्या कांडां सौत्रामणी याग आनी प्रायश्र्चित हांचो विधी आसा. तेराव्या कांडांत अश्र्वमेध, सर्वमेध, पुरूषमेध आनी पितृमेध हांची चर्चा आसी. चवदावें कांड आरण्याक कांड म्हणून प्रसिद्द आसा.तातूंतल्या निमण्या भागाक बृहदारण्यकोपनिषद अशें नांव आसा. बारा हजार ऋचा, आठ हजार यजुस् आनी चार हजार सामे हांचो संग्रह प्रजापतीन केला अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगला. पूण आयज उपलब्ध आशिल्ल्या तिनूय वेदांत इतले मत्रं मेळनात.

ह्या ब्राम्हणांत महाभारतांतल्या जायत्या कथांचें सार आयिल्लें आसा. सीता आनी राम हांचींय नांवां ह्या ब्राम्हणांत सांपडटात. कद्रू आनी सुपर्णा हांचें झूज, पुरूरवा आनी उर्वशीची कथा, अश्र्विनीकुमारान च्यवन ऋशीक जुवानपण दिलें ती कथा, मनू आनी नुस्तें ही कथा सारकिल्ल्यो कथा हातूंत संक्षेपान दिल्ल्यो आसात. मिथिलेच्या विदेह राजाच्या दरबारांत जायते खेप जे वादविवाद जाताले तांचें विस्तारीत वर्णन हातूंत आयला. हातूंत वेगवेगळ्या यज्ञयागांचें वर्णन दिल्लें आसा हें ह्या ब्राम्हणाचें खाशेलेपण

आयज मेळपी सगळ्या ब्राम्हण ग्रंथांत शतपथ ब्राम्हण हो पुर्विल्लो. आर्यांचो प्रसार भारतांत खंय मेरेन जालो ताचें दिग्दर्शन करपी एक कथा हाच्या पयल्या कांडांत आयिल्ली आसा. हे कथेवयल्यान त्या काळांत वैदिक धर्माचो प्रसार भारताच्या पूर्वभागांत जाल्लो म्हणपाचें जाणवता.

देवांचे उत्पत्तीक लागून उजवाड आनी राक्षसांचे उत्पत्तीक लागून काळोख जालो अशें ह्या ब्राम्हणांत सांगलां.ताका लागून दीस हो देवांचो आनी रात राक्षसांची थारली.

हातूंत आठ वसू, इकरा रूद्र बारा आदित्य, मळब आनी धर्तरी अशो तेत्तीस देवता मानिल्ल्यो आसात.

बायलांचो उत्तराधिकार हातूंत मानिल्लो ना. कारण हिंदू धर्मांत बायलांचें स्वतंत्र अस्तित्व मानिल्लें ना. तशेच दादलो हो शरीराचो अर्दो भाग आसा. जो मेरेन ताका बायल मेळना आनी पूत जायना तो मेरेन तो पूर्ण जायना आनी बायल नासतना ताका यज्ञय करपाक मेळना अशेंय सांगला.

वैदिक साहित्यांत ह्या ब्राम्हणाक जायत्या नदरांनी म्हत्व आसा.हेर ब्राम्हण ग्रंथां प्रमाण हातूंत जायत्या यज्ञांचें स्पश्टीकरण तर केलांच. ते भायर उतरांचे अर्थ आनी मंत्रांचें स्पश्टीकरण दिल्लें आसा. ह्या ग्रंथांक लागून वैदिक साहित्याचेर उजवाड पडटा. त्या काळांत वेगवेगळ्या विद्यांत प्रवीण आशिल्ल्या आर्चांचींय नांवां ह्या ग्रंथांत सांपडटात. हाच्या ६ ते १० ह्या कांडांनी वेदीच्या रचने संबंदीं विचार केल्लो आसून तातूंत शांडिल्याच्या मताक प्राधान्य दिलां. हेर भागांत सादारणपणान याज्ञवल्क्याच्या मताक म्हत्व दिल्लें आसून शेवटाक तर हो ग्रंथ याज्ञवल्क्यानूच बरयला अशें सांगलां. हातूंत गांधार, साल आनी केकय ह्या वायव्य प्रदेशांतल्या लोकांचो निर्देश आसून कुरू, पांचाल,कोसल, विदेह,सृंजय ह्या प्रांतांतल्या लोकांचो मुखेलपणान उल्लेख आसा. ताचेवयल्यान वैदिक संस्कृतीचें केंद्र पंजाबांतल्यान उदेंत भारतांत गेल्ल्याचें कळटा.

शतपथ ब्राम्हणाचेर हरिस्वामी, सायण आनी कवींद्राचार्य सरस्वती हांचीं भाश्यां आसात.