आडनांव

देवनागरी

Romi

आडनांव म्हळ्यार उपनांव वा कूळ, घराणें, वा घराब्याचें नांव. एकाद्र्या मनशाचो चुकनासतना उल्लेख करूंक मेळचो म्हणून आडनांवाचो उल्लेख जाता. आडनांव मनशाच्या खाशेल्या नांवाभायर आसता आनी तें ताका हेर कुळांसावन वेगळो काडटा. आडनांव, बापायच्या पुतां-धुवांक, पुताच्या नातू-नातरांक, पण्टुरांक, शेण्टुरांक आनी ताच्या फाटल्यान येवपी पिळग्या-पिळग्यांतल्यान चलत रावता.

आडनांव उतराची उत्पत्ती विंगडविंगड तरेन मेळटा. कांय जाणांच्या मतान ‘ आड ’ हें उतर ‘ अर्ध ’ ह्या संस्कृत उतरावेल्यान आयलां तर ‘ अड्ड ’ ह्या समानार्थी कन्नड उतरावेल्यान ‘ आड ’हें उतर आयलें अशें कांय जाण म्हणटात. जाच्या आलाशिऱ्यान आपूण वावुरता तें नांव अशी आडनांवाची व्युत्पत्ती करतात. देखीकः घर, गांव, धंदो, गूण हांचेवेल्यान बऱ्याच लोकांक आडनांवां पडल्यांत.

कुळनांव वा आडनांवाची चाल केन्ना आनी खंय सुरू जाली हेविशीं सारकी म्हायती मेळना. इंग्लंडांत नॉर्मनच्या दिग्विजयाउपरांत म्हळ्यार इकराव्या बाराव्या शतमानासावन कुळनामाचो वापर जावपाक लागलो, अशें म्हणटात. कांय विद्वांनाच्या मतान महाराष्ट्रांतय ह्याच काळांत कुलनामाचो वापर सुरू जालो. आदल्या काळार भारतांत आपलें खाशेलें नांव आनी बापायचें नांव घालपाची चाल आसली. ब्रिटिशांच्या काळांत स्वताच्या आनी बापायच्या नांवाक ‘ आडनांव ’ जोडपाचे पध्दतीक नेट आयलो.

आडनांवां त्या त्या घराण्यांक तांणी चलयिल्ल्या वेवसाय-धंद्यावेल्यान, तांच्या जाती वेल्यान, तांच्या मूळ गांवावेल्यान, कांय वेळार तांच्या पूर्वजानीं झुजामळार वा हेर मळांर गाजयिल्ल्या पराक्रमावेल्यान, नागरीक जिवितांत मान-भोवमानाची पदवी मेळिल्ल्यान फावो जालीं वा पडलीं. कांय घराण्यांचीं आडनांवां कुळाचें गोत्र, दैवत वा देवकांवेल्यान आयलीं वा आपणायलीं. कांयकडेन आडनांवां जमीनदार भाटकाराच्या नात्यांतल्यान आयलीं तर कांयकडेन मुंडकारांनी आनी चाकरांनी भाटकाराचीं आडनांवां आपले मदले संबंद दाखवपाक घेतलीं.सादारणपणान आडनांवां मनशाचो बरो उल्लेख करपी आसलीं तर कांय फावट सामकीच अर्थ नाशिल्लीं आसतात.

एकाद्र् घराण्यांत कार्य फुडें व्हरपाक पूत नासल्यार तें घराणें भायल्या सोयऱ्या-धायऱ्यांमदलें वा दायजी-गोत्रांतलें, पूण वेगळ्या आडनांवाचें भुरगें पोसकें घेता. अशा वेळार पोसक्या भुरग्याच्या मुदलच्या आडनांवाक नव्या घरांतलें आडनांव जोडटात. तेचपरी घरजांवय जाल्लो दादलो आपले बायलेच्या कुळाराचें आडनांव आपल्या मूळ आडनांवाक जोडटा. जायते फावट किरिस्तांव धर्मांत लग्न जाल्ली बायल आपल्या घोवाच्या आडनांवावांगडाच कुळारचें आडनांव लायता. आपल्या मूळ आडनांवाचे प्रतिश्ठेक, वळखीक, मानाक, लौकिकाक बाधा येवंची न्हय म्हणून अशें आडनांव घेतात. बऱ्याच समाज पंगडांत चड करून हिंदूमदीं लग्न जाल्ले चलयेचें कुळारचें आडनांव बदलून त्या जाग्यार घोवाचें आडनांव लायतात.

आडनांवाची सांखळ, खंयचें नांव सोडचें वा खंयचें नांव दवरचें ह्या निर्णयाचेर लांब वा मोटवी जाता. आडनांवां घेतना वा सोडटना आवयच्या घराण्यांतलें एक आनी बापायच्या घराण्यांतलें कायद्यान लागू जावपी आडनांव घेवपाची चाल आसा. ही चाल गोंयच्या किरिस्तांवामदीं उंचेल्या पांवड्यार चलता. गोंयच्या हिंदूमदीं जोडनांवां घेवपाची चाल वयल्या पांवड्यार पूण उण्या प्रमाणांत चलता. पोर्तुगालांत सन 1930 वर्सा केल्ल्या नागरी नोंदणी कायद्याप्रमाण (Codigo de Registo Civil-1930) आनी तातूंत फुडाराक केल्ल्या दुरूस्तीप्रमाण ‘ आडनांव थारावीक उतरांत मर्यादीत आसचें ’, असो नेम आसा. तेचपरी वेंचिल्लें आडनांव बापायन वापरिल्लें वा घराण्याच्या मूळ पुरसाकडल्यान आयिल्लें आसपाक जाय अशी अट आसली. उपनांव दिवपाचो हक्क बापायक आसलो.

सादारणपणान आडनांव मनशाच्या नांवाच्या निमाण्या जाग्यार बरयिल्लें आसता. पूण दक्षिण भारत ह्या नेमाक आडवाद आसा. केरळांत पयलें घराचें वा कुळाचें नांव, दुसरें बापूय वा घोवाचें नांव आनी तिसरें खाशेलें-जणीक नांव घेतात वा जोडटात. कर्नाटकांत कांयकडेन गांवचें नांव, आसा तशें घेतात आनी ताका एक खाशेलें जणीक नांव जोडटात वा खाशेलें नांव पयलीं घालून आडनांव दुसरें आनी निमाणें नांव गांवचें, आसा तशें घेतात. तमीळनाडूंत पयलें मूळ गांवचें, दुसरें बापायचें आनी तिसरें खाशेलें नांव घेतात. केन्नाय निमाणे जातीचें वा बिरुद अशें फाव जाल्लें आडनांव म्हूण लायतात. आंध्रांत जात दाखोवपी आडनांव निमाणेकडेन घालतात, वा केन्नाय फकत मूळ गांव वा बापायचें वा कुळाचें आडनांव आनी निमाणेकडेन आपलें खाशेलें नांव घेतात.

गोंयांत हिंदूमदीं वयलेवरी कूळ, जात, धंदो आनी हेर कारणांक लागून आडनांवां पडलीं. किरिस्तांवामदीं दर एका गांवांत क्रिस्तीकरण जालें तेन्ना वयले जातींतल्या गांवकारांच्या वांगडांप्रमाण पोरन्या आडनांवां वा कुळांबदला नवीं पोर्तुगेज आडनांवां दिलीं. हेर जातीचे चालीप्रमाण वा एका कुळाच्या दायजाप्रमाण दरेका गांवांत एका-एका कुळाच्या वांगड्याक एक एक आडनांव दिलें. कांय जाणांनी पादोर्नांचीं आडनांवां घेतलीं. (पादोर्न म्हळ्यार अध्यात्मीक नदरेन बातीस्मावेळार वात जळोवपी पालक - god father) गोंयच्या किरिस्तांवाच्या नांवांनी आडनांव जर आसलें तर बापायचें नांव तातूंत आस्पावना, तशेंच लग्न जाल्ले बायलेच्या नांवात आपल्या घोवाचें नांव आसता.

आडनांव बदलपाची पध्दत

खबरेपत्राचेर भौशीक कळोवणी दिवन वा सरकारी राजपत्राचेर जायरात दिवन लोक आपलीं आडनांवां बदलूंक शकतात. अस्पृश्य मानिल्ल्या जातीनी आपलीं आदलीं आडनांवां बदलून नवीं वयल्या मानिल्ल्या जातीचीं आडनांवां घेतल्यात. कांय जातीनी आपली जात सांगपी आडनांवां सोडून नवीं बरीं दिसपी वा गांवचो उल्लेख करपी आडनांवां घेतल्यांत. कांय मंगळूरकार किरिस्तांवानी आपली मूळचीं मानिल्लीं हिंदू आडनांवां आपल्या किरिस्तांव आडनांवाक जोडल्यांत. कांय पाद्रींनी आनी गोंय, मंगळूरच्या किरिस्तांव लोकांनी आपलीं मुदलचीं हिन्दू आडनांवां वा नवीं घडयल्लीं आडनांवां घेतल्यांत. तमीळनाडूंत ‘ सौराष्ट्र ’ नांवाचे जातीन थंयच्या सगल्यांत ऊंच मानिल्ल्या ‘ अय्यर ’ आनी ‘ अय्यंगार ’ बामण जातीचीं आडनांवां आपले जातीखातीर आपणायल्यांत. उत्तरप्रदेश, पंजाब आनी हेर उत्तरेकडल्या राज्यांनी जात सांगपी नांव सोडून दिवपाची चाल आयल्या. आतां थंय फकत आपलें खाशेलें नांव आनी बापायचें वा घोवाचें नांव वापरतात. वयले तरेची चाल रशिया आनी हेर कांय देशांनी चलता.

आडनांवाच्यो देखी

विंगडविंगड कारणांक लागून पडिल्ल्या आडनांवाच्यो देखी फुडलेतरेन आसात. वाठारांवेल्यानः कुडतरकार, सांवड्डेंकार, मडगांवकार, शेल्डेंकार.वेवसाय-धंद्यावेल्यानः जोशी, देशमूख, भट, पुराणीक, परीट, शेट. वर्ण रंगावेल्यानः काळे, गोरे. झाडां-पेडांवेल्यानः पडवळ, आंबो, माड, भेंडो.सावदां-प्राणीः वाघ, कावळे, राजहंस, मोरे, गायतोंडे. पदार्थांवेल्यानः भोबो, सांबारी.धातूंवेल्यानः तांबे, लोखंडे. शरीरावेल्यानः डोळे, काणे.नात्यांतल्यानः सातपुते, नातू, नवरे, काकुलो. गुणांवेल्यानः धैर्यवान, अजिंक्य, सहस्त्रबुध्दे, बुध्दीसागर. निंदाकरपीः आगलावे, बोंबले, जीवतोडे.

गुजरातांतलीं उपाध्याय, भट, देसाई, मेहता, पटेल, कापडिया हीं नांवां वेवसाय दाखयतात. बंगाली लोकांत मुखर्जी (मुखोपाध्याय), बॅनर्जी (बंधोपाध्याय), चतर्जी (चट्टोपाध्याय), बोस (बसु वा वसु), दत्त, मित्र, सेन, ठाकूर हीं नांवां वेवसाय वा जाती दाखयतात. उत्तर प्रदेशांतले दुबे, द्विवेदी, त्रिपाठी, चौबे, चतुर्वेदी, दीक्षित, पंत, पंडित, शर्मा, श्रीवास्तव आनी म्हैसूर मद्रासाकडले अय्यर - अय्यंगार, पिळ्ळे, नायडू तशेच केरळांतले नायर, नंबुद्रिपाद हीं नांवां जातीवाचक वा वेवसायवाचक आसात. पारशी लोकांभितर डॉक्टर, बाटलीवाला, दारुवाला, मोटारवाला आशी वेवसायवाचक नांवां मेळटात. महाराष्ट्रांत वा हेरकडेन आयिल्ल्या दक्षिणी लोकांभितर ‘ राव ’ ही पदवी लावपाची पध्दत आसा. उत्तर भारतांत राम, दास, लाल, चंद ह्या नांवाचो आडनांवावरी उपेग जाता. शीख आनी रजपूतांमदीं आडनांवां आसनात. मुसलमानांत शेख, सय्यद, शहा, काझी, फकीर, गुलाम, नदाफ, मुजावर अशीं पंथवाचक वा वेवसायदर्शक आडनांवां वापरतात. खरें म्हळ्यार तांचेभितर आडनांवांची चाल ना.