भास (संस्कृत नाटककार)

भास सपनापयलीं चवथो शेंकडाचो एक संस्कृत नाटककार. ताचे जिणें विशींची पुराय म्हायती मेळना. भास हें ताचें नांव काय नांव काय कुळाचें नांव हेंय समजना. ताच्या नाटकांनी उत्तर भारतांतली नांवां आनी तंयच्याच चालीरितींचो उल्लेख चड आशिल्ल्यान भास हो उत्तर भारतांतलोच आसूं येता. भासाच्या काळा विशीं विव्दानाचें एकमत ना. कालीदासाच्या मालविकाग्निमित्रन, बाणाच्या हर्षचरीत आनी वाक्पतिराजाच्या गउडवहोत भासाचो उल्लेख आयला. कालिदासान बासाचो उल्लेख र्पथितयश असो करून अपल्याक नव हें विशेशण लायिल्ल्यान कालिदासा पयलींच भास हो नाटककार म्हणून नांवाजिल्लो हें दिसता.

एकदा ताचीं सगळीं नाटकां कोणें तरी लासून उडयलीं, पूण उज्यांत उडयल्ल्या सगळ्या नाटकांतलें 'स्वप्नवासवदत्त' मात लासनासतना उरलें. हाचेवयल्यान भासाक ज्वलनमित्र अशी उपाधी मेळ्ळी अशें म्हण्टात.

भासान सगळीं मेळून १३ नाटकां बरयलीं. भासानाटकचक्र असो ताच्या नाटकाचो उल्लेख मेळटा. भासान सगळीं मेळूंन १३ नाटकां बरयलीं. इ.स. १९०९ वर्सा टी. गणपतीशास्त्री ह्या संशोधकाक पद्द्यनाभपुरम लागींच्या मनलिक्कर मठांत ताडपत्र्यांचेर मल्याळ्म लिपींत बरयल्लें, १०५ पानांचें हातबरप मेळ्ळें. ह्या हातबरपांत १० नाटकां आनी तुटक स्वरुपांतलें एक नाटक अशीं ११ नाटकां आशिल्लीं. फुडें कैलासपुरम्, हरीपाद, चेंगान्नूराक हांगा दोन नवीं नाटकां आनी पयलीं मेळिल्ल्या ११ नाटकांच्यो प्रती अशीं तेरा नाटकां मेळ्ळीं. १९१२ ते १९१५ ह्या काळांत ताणें हीं तेरां नाटकां उजवाडायलीं. तांचीं नांवां अशीं आसात -

स्वप्नवासवदत्त - हाका स्वप्ननाटक अशेंय म्हण्टात. हें नाटक कौशांबीचो राजा उदय हाटे कथेचेर आदारुन आसा.
प्रतिज्ञायौगंधरायण - हातुंतूय उदयन हाचीच कथा आसा, पुण स्वप्नवासवदत्त ह्या नाटकांतले कथेचे पयलींची आसा.
पंचरात्र - महाभारतांतल्या कांय व्यक्तींक दरुन ताणें एक कल्पीत कथा ह्या नाटकांत मांडल्या.
दूतघटोत्कच - भारतीय झूजांत अभिमन्यूचो वध जातकच श्रीकृष्ण घटोत्कचाक दूत करुन धृतराष्ट्र आनी दुर्योधन हांचेकडेन धाडटा, अशी कथा हातूंत आयल्या.
अविमारक - हें नाटक एके लोककथेचेर आदारलां.
बालचरित - हातूंत श्रीकृष्ण जल्मासावन कंसवधासेरेनची कथा आसा. भागवत पुराणाच्या आदारान हें नाटक बरयलां.
मध्यमव्यायोग - घटोत्कच नांवाच्या राक्षसापसून भीमान एका ब्राह्मणाच्या पुताक वांचयतकच भीमाची बायल हिडिबां ताका मेळटा. तेन्ना घटोत्कच हो आपलोच चलो हें भीमाक तिचेकडल्यान कळटा, अशी कथा तातूंत आसा.
कर्णभार - ब्राह्मणरुप घेवन इंद्र कर्णाकडेन कवचकुडंलां मागतकच कर्ण ताका दिता ही कथा हातूंत आयल्या.
ऊरुभंग - दुर्योधनाच्या मरणाचेर ही कथा आदारल्या.
दूतवाक्य - महाभारतांतले कृष्णशिळ्टायेचेर हें नाटक बरयलां.
अभिषेक - ह्या नाटकांत रामायणांतल्या किष्किंदा, सुंदर आनी युध्द कांडांची कथा आसा.
चारुदत्त - चारुदत्त आनी वसंतसेनेच्या मोगाचेर ही कथा आसा.
प्रतिमा - हातूंत रामवनवासापासून रावणधारेमेरेन कथा आसा.

हीं नाटकां भासाचींच आसात हेविशीं जाणकारामदीं एकमत ना. तशेंच, हीं तेराय नाटकां एकाच मनशान बरयल्यांत अशेंय अभ्यासकांक दिसना.

त्रावणकोर विद्यापिठाचो प्रपाठक डॅा. उन्नी हाका भास नाटकांचीं हातबरपां केरळांत मेळ्ळीं. ताचेवयल्यान ह्या नाटकाचे थाय प्रयोग जाताले अशें दिसता.

भासाच्या नाटकांनी, न्हीद, सपनां, झूज, मरण, रातीची भोंवडी, घरा फोडप असले प्रसंग आसात. कंस, दुर्योधन, कैकेयी असल्या खलपात्रांचें चित्रण भासान आपल्या नाटकांत दाखलां.

भासाच्या नाटकांतले संवाद सादे, सोंपे भशेंत आसात. मदीं मदीं तो निसर्गाचेरुय चित्रण करता.

भासाच्या नाटकांत बरेच श्लेक दिश्टी पडटात. सुस्कृत जिणेविशीं कांय म्हत्वाचे सिध्दांत लेगीत ताच्या नाटकांनी आसात. ताच्या नाटकांत कथाभाग उणो आसत. पुण नाटकांची घडण मात सुव्यवस्थुत आसता. भासाचें काव्य सरळ, सोंपें आसता. कालिदासान भासाचे नाट्यनिर्मितीची तोखणाय करची हेंच हातूंत ताचें व्हडपण जाणवता.

संदर्भ