लालबहादूर शास्त्री

देवनागरी

Romi

Lal Bahadur Shastri

Shastri's statue in Mumbai

लालबहादूर शास्त्री भारतीय स्वातंत्र्य-चळवळींतलो निश्ठावान कार्यकर्तो, म्हान राश्ट्रभक्त आनी भारताचो दुसरो प्रधानमंत्री. ताचो जल्म श्रीवास्तव आडनांवाच्या कायस्थ कुळांत जालो. ताच्या बापायचें नांव शारदाप्रसाद आनी आवयचें नांव रामदुलारीदेवी. बापूय शारदाप्रसाद सुरवेक मुळावे शाळेंत शिक्षक आशिल्लो. उपरांत तो एका सरकारी कचेरींत कारकून जालो. आवय पारंपरीक धर्मीक वृत्तीची आशिल्ली. लालबाहादूर देड वर्साचो आसतना ताच्या बापायक मरण आयलें. तेन्ना ताचें कुटूंब बनारसा लागसार रामनगराक स्थायीक जालें.

लालबहादूर,हरिश्चंद्र हायस्कुलांत मॅट्रिकेक आसतना 1921 वर्सा महात्मा गांधीन असहकाराची चळवळ सुरू केल्ली, तातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो. तो महात्मा गांधीच्या विचारसरणीन प्रभावीत जालो. उपरांत ताका गांधीजीचो सहवास मेळ्ळो आनी तो पुरायपणान गांधीवादी जालो. 1925 वर्सा ताणें काशी विद्यापिठांतल्यान तत्त्वज्ञान ह्या विशयांत, पयल्या वर्गांत ‘शास्त्री’ ही पदवी मेळयली. उपरांत शिकता आसतना ताचेर डॉ. भगवान दास, गोपालशास्त्री ह्या अध्यापकाचो, उपरांत पुरुषोत्तमदास टंडन आनी लाला लजपतराय हांचो खूब प्रभाव पडलो. लाला लजपतराय हाणें स्थापणूक केल्ले’सर्वट्स ऑफ द पिपल सोसायटी’ हे संस्थेचो तो 1925-26 वर्सा आजीव वांगडी जालो आनी अलाहाबादेंत ताणें कायमचें वास्तव्य केलें.

1927 वर्सा तो मिर्झापूरचे ललितादेवी कडेन लग्न जालो. ताका चार पूत आनी दोन धुवो आशिल्ल्यो. कांय दीस तांणी मुझाफरपूराक हरिजनोध्दाराचें कार्य केलें. अलाहाबादेक ताका नेहरूचें मार्गदर्शन मेळ्ळें. नेहरूची हुशारी, ताचें व्यक्तिमत्व, तळमळीचें वक्तृत्व हांचो लालबहादुराचेर खूब प्रभाव पडलो. ताणें नेहरूक आपलो गुरू मानलो.

समाजीक क्षेत्रांतल्या विंगड विंगड संघटनांनी लालबहादुरान विंगड विंगड पदांचेर काम केलें. तातूंत प्रयाग नगरपालिकेचो वांगडी (1928-35), उत्तर प्रदेश विधानसभेचो वांगडी,पार्लमँटरी बोर्डाचो सचिव (1937), भूमी-सुदार समितीचो सचिव (1935-36), जिल्हो काँग्रेसीचो सचीव (1930-35), प्रांतिक काँग्रेसीचो सचीव (1937), अ.भा.काँ. कार्यकारिणीचो वांगडी आनी म्हासचीव ह्या पदांचेर ताणें काम केलां.

1942 चे चळवळींत ताणें भूंयगत रावन कार्य केलें. उपरांत ताका अटक जाली. स्वातंत्र्य चळवळींत ताका सात खेपे अटक जावन णव वर्सां बंदखण भोगची पडली. बंदखणींत ताणें कांट, हेगेल, रसॅल, हक्सली ह्या विचारवंतांच्या ग्रंथांचें वाचन केलें. मादाम क्युरीचया चरित्राचो ताणें हिदींत अणकार केलो. कांय तेंप ताणें उत्तर प्रदेशाच्या इंटरमिजिएट बोर्डाचेर तशेंच हिंदी समितीचो संयोजक म्हणूनय काम केलें.

मंत्रीपद

Mumbai: Shastri plaque

1946 वर्सा तो काँग्रेसी वतीन उत्तर प्रदेश विधानसभेचेर वेंचून आयलो. पं. गोविंद वल्लभपंत हो संयुक्त प्रांताचो मुखेलमंत्री जातकूच ताणें शास्त्रीक आपल्या मंत्री मंडळांत घेवन ताचे कडेन पुलीस आनी दळणवळण हीं खातीं सोंपयलीं. 1950 वर्सा नेहरून ताका अखिल भारतीय काँग्रेसीचो म्हासचीव केलो. राज्यसभेचे वेंचणुकेंत वेंचून येतकूच नेहरुच्या मंत्रीमंडळांत ताची रेल्वे आनी येरादारी मंत्री म्हणून नेमणूक जाली. 1955 वर्सा ताणें तिसऱ्या वर्गाच्या भोंवडेकारांखातीर खुबशो सवलती उपलब्ध करून दिल्यो आनी गंगा न्हंयेचेर व्हड पूल बांदलो. अस्तंत बंगालांत चित्तरंजन कारखान्याची उबारणी केली. 1956 वर्सा तो रेल्वे मंत्री आसतना दक्षिण भारतांतल्या अरियालूराक व्हड रेल्वे अपघात जावन 144 लोक मेले. ह्या अपघाताची नैतिक जापसालदारकी मंत्री ह्या नात्यान घेतिल्ल्यान, फुडाराक शिस्ती खातीर आनी आदर्शघालून दिवपा खातीर ताणें आपल्या मंत्री पदाचो राजीनामो दिलो. 1957 वर्सा तो परतून लोक सभचेर वेंचून आयलो आनी ताका परत केंद्रीय मंत्री मंडळांत घेतलो. 1957 ते 1964 मेरेन ताणें संचार आनी परिवहन, उद्देग आनी वेपार, गृह हीं खातीं समर्थपणान सांबाळ्ळीं. गृहमंत्रीपदाच्या काळांत पंजाबी सुभ्याची चळवळ, दक्षिणेंतली हिंदी विरोधी चळवळ, जम्मू-काश्मीरांतलो धर्मीक तणाव ह्या अडचणींक ताका तोंड दिवचें पडलें. लांचलुचपत आनी भ्रश्टाचार आळबंदा हाडपा खातीर ताणें संथानम् आयोगाची नेमणूक केली. ताणें विशाखापट्टणमाक तारवांबांदणी कारखान्याची उबारणी केली. रशिया आनी चेकोस्लोवाकिया हांच्या आदारान अवजड अभियांत्रिकी निगमाची स्थापणूक केली आनी चाळीस परकीय संस्थां कडेन वेपारी कबलात केली.

आसामाची भाशीक दंगल(1960-61), पंजाबची धर्मीक दंगल आनी मास्टर तारासिंगाची पंजाबी सुभ्याची चळवळ हे प्रदेशीक प्रस्न ताणें खूब कुशळतायेन आनी कठोर भुमिका घेवन हाताळ्ळे. द्रवीड मुन्नेत्र स्वतंत्र द्रवीडस्थानाचे मागणेक ताणें न्हयकार दिलो आनी 1963 वर्सा भारतीय संघांतल्यान भायर पडपी प्रचारयंत्रणेक राश्ट्रद्रोही थारावन, तशें विधेयक संसदेंत संमत करून घेतलें. तेच भाशेन केंद्रीय प्रशासनांतले दप्तर दिरंगाईचेर कडक कारवाय केली. जवाहरलाल नेहरून प्रशासनाच्या शुध्दीकरणा खातीर कामकाज येवजण अंमलांत हाडून चडावत सहकाऱ्यांक राजिनाम्याचें आवाहन केलें. कामराज येवजणेप्रमाण शास्त्री सयत स मंत्र्यांनी राजिनामे दिले. शास्त्रीन काँग्रेस संघटनेच्या वावराक आपणाक ओंपून धेतलें पूण पंडित नेहरून ताका बिन खात्याचो मंत्री म्हणून घेतलो.

प्रधानमंत्री पद

पंडीत नेहरूच्या मराणाउपरांत काँग्रेसीचे संसदीय सभेन 9 जून 1964 शास्त्रीची प्रधानमंत्री म्हणून एकमतान निवड केली. उपरांत रोखडेंच ताणें पंजाबचो प्रतापसिंग कैराँ हाचेवयल्यान भ्रश्टाचाराच्या आरोपांची चवकशी करपी खातीर दास कमिशन नियुक्त केलें; भ्रश्टाचाराच्या प्रकरणांत बदनाम जाल्ले ओरिसाचे वीरेन मित्र आनी बिजू पटनायक हांकां राजिनामे दिवपाक लायले. तशेंच 1965 वर्सा केरळांतलें अस्थीर वातावरण पळोवन थंय राश्ट्रपती राजवट हाडली. भारताचें शांतताय आनी अलिप्तताय ह्या तत्त्वांचेर आदारीत परराश्ट्रधोरण फुडें चालू दवरलें. श्रीलंका, भूतान, नेताळ ह्या शेजारी देशां कडे विस्वास निर्माण करून तांचे कडेन इश्टागत चड घट केली. भारत- श्रीलंका हांचेमदीं कबलात करून चार लाख भारतीय तळीळांक श्रीलंकेचें नागरीकत्व मेळोवन दिलें. तशेंच नेहरूचें उद्देगीक उदरगतीचें धोरणय ताणें फुडें चालू दवरलें. ताच्या झुज काळांत तांणी जनतेक सहकार्याचें आवाहन केलें.

सियालकोट जम्मू, सियालकोट जम्मू, आदमपूर, जोधपूर ह्या रणक्षेत्रांक ताणें प्रत्यक्ष भेट दिल्ली आनी तेन्ना चीनान झुजाची धमकी दिली तेन्ना दोनूय आघाडयाचेर झुजपाक भारत तयार आशिल्ल्याची घोशणा केली. संयुक्त राश्ट्र संघटनेन झूज सोंपोवपाची मागणी करिना फुडें एकतर्फी झूज थांबोवन वाटाघाटी करपाक तयारी दाखयली.

भारत-पाक हातूंत रशियाचे मध्यस्थीन वाटाघाटी जावन णव कलमी ताश्कंद कबलातीचेर अयुबखान आनी शास्त्रीची 10 जानेवारी 1966 दिसा निशाण्यो जाल्यो. तेच मध्यानरातीक काळजाचो आताक येवन शास्त्रीक मरण आयलें. भारत-पाक झुजा वेळार राश्ट्रीय अस्मितायेचें आनी कणखर धोरणाचें दर्शन जगाक जालें. ताची ‘जय जवान, जय किसान’ ही घोशणा उपरांत अमर जाली. भारत सरकारान ‘भारतरत्न‘ हो पुरस्कार दिवन ताचो मरणा उपरांत भोवमान केलो. तमीळनाडू राज्यांत तैचे यादीक संस्कृत विद्यापिठाची(1991) स्थापणूक केल्या.